Diyare (ishal), dışkılama sıklığının artması ve dışkı kıvamının sulu olmasıyla karakterize yaygın bir sindirim sistemi sorunudur. Akut (2 haftadan kısa) veya kronik (4 haftadan uzun) olarak sınıflandırılır. Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, dünyada yılda 1.7 milyar ishal vakası görülmekte ve bu durum özellikle çocuklarda ciddi sıvı kaybına yol açabilmektedir.
Diyarenin Başlıca Nedenleri
İshal, enfeksiyöz ve enfeksiyöz olmayan faktörlerden kaynaklanabilir. En yaygın nedenler arasında viral (norovirüs, rotavirüs), bakteriyel (E. coli, salmonella) ve paraziter enfeksiyonlar (giardiya) yer alır. Gıda zehirlenmeleri, antibiyotik kullanımına bağlı bağırsak florası bozuklukları, laktoz intoleransı, irritabl bağırsak sendromu (IBS), çölyak hastalığı ve inflamatuar bağırsak hastalıkları (Crohn, ülseratif kolit) diğer önemli tetikleyicilerdir.
Diyare Belirtileri ve Acil Durum İşaretleri
- Sık ve sulu dışkılama
- Karın krampları ve gaz şikayetleri
- Bulantı ve kusma
- Ateş ve halsizlik
- Dışkıda kan veya mukus varlığı
Acil tıbbi müdahale gerektiren durumlar:
• 24 saatten uzun süren kusma
• 39°C’yi aşan yüksek ateş
• Şiddetli dehidrasyon belirtileri (aşırı susuzluk, idrar çıkışının azalması, bilinç bulanıklığı)
• Dışkıda siyah veya kanlı görünüm
Teşhis Yöntemleri
Tanıda öncelikle hastanın öyküsü ve fizik muayene önem taşır. Hekimler şu testleri isteyebilir:
- Dışkı Analizi: Enfeksiyon etkenini, kan veya inflamatuar belirteçleri tespit etmek için
- Kan Testleri: Elektrolit dengesizliği ve enfeksiyon belirteçlerini kontrol amacıyla
- Kolonoskopi: Kronik ishalde inflamatuar hastalıklar veya kanser şüphesi durumunda
- Nefes Testleri: Laktoz intoleransı veya bakteriyel aşırı çoğalma tanısı için
Tedavi Yaklaşımları
- Sıvı Replasmanı: Oral rehidratasyon solüsyonları (ORS) veya IV sıvı desteği ile elektrolit dengesinin sağlanması
- Diyet Düzenlemesi:
- BRAT diyeti (Muz, pirinç, elma püresi, tost)
- Probiyotik içeren yoğurt ve kefir
- Yağlı, baharatlı ve lifli gıdalardan kaçınma
- İlaç Tedavisi:
- Loperamid gibi antidiareikler (kanlı ishalde kullanılmaz)
- Antibiyotikler (sadece bakteriyel enfeksiyonlarda)
- Çinko takviyeleri (çocuklarda süreyi kısaltır)
Komplikasyonlar ve Risk Grupları
Tedavi edilmeyen şiddetli ishal, özellikle bebeklerde, yaşlılarda ve bağışıklığı baskılanmış kişilerde hayati risk oluşturabilir. Dehidrasyon, böbrek yetmezliği, septik şok ve malnutrisyon en ciddi komplikasyonlardır. Rotavirüs ishalleri, 5 yaş altı çocuklarda hastaneye yatışların önde gelen nedenidir.
Korunma Stratejileri
- Hijyen: Ellerin sabunla 20 saniye yıkanması, gıda güvenliği kurallarına uyum
- Aşılama: Rotavirüs aşısı (bebeklerde 2. ve 4. aylarda)
- Su Güvenliği: Şüpheli suların kaynatılması veya filtre edilmesi
- Seyahat Önlemleri: Yüksek riskli bölgelerde şişe suyu tüketimi ve çiğ gıdalardan kaçınma
Kronik İshalde Altta Yatan Nedenler
4 haftadan uzun süren ishallerde mutlaka araştırma yapılmalıdır:
- İnflamatuar bağırsak hastalıkları
- Endokrin bozukluklar (hipertiroidi)
- Pankreas yetmezliği
- Kolon kanseri
- İlaç yan etkileri (metformin, antibiyotikler)
Diyare vakalarının %90’ı evde tedavi ile düzelir. Ancak 48 saatten uzun süren, ateş eşlik eden veya kan içeren ishallerde mutlaka sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
