Diyabetes mellitus (şeker hastalığı), vücudun insülin üretiminde veya kullanımında yaşanan sorunlar nedeniyle kan şekerinin kronik olarak yükselmesiyle karakterize bir metabolizma hastalığıdır. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, dünya çapında 500 milyondan fazla insanı etkileyen bu hastalık, kontrol altına alınmadığında kalp-damar hastalıkları, böbrek yetmezliği ve görme kaybı gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Diyabetin Temel Türleri
Diyabet başlıca üç türe ayrılır: Tip 1 diyabet, pankreasın insülin üreten hücrelerinin otoimmün süreçle tahrip olması sonucu gelişir ve genellikle çocukluk veya ergenlik döneminde ortaya çıkar. Tip 2 diyabet, vücudun insüline direnç geliştirmesi veya yetersiz insülin üretimiyle ilişkilidir ve yetişkinlerde daha sık görülür. Gestasyonel diyabet ise gebelik sırasında gelişen geçici bir formdur ve doğum sonrası genellikle düzelir.
Belirtiler ve Erken Uyarı İşaretleri
- Aşırı susama ve sık idrara çıkma
- Sebepsiz kilo kaybı veya artışı
- Kronik yorgunluk ve enerji düşüklüğü
- Bulanık görme ve göz sorunları
- Yaraların yavaş iyileşmesi
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma veya karıncalanma
Tanı Yöntemleri
Diyabet teşhisi için üç temel test kullanılır: Açlık kan şekeri ölçümü (126 mg/dL üzeri), oral glukoz tolerans testi (2. saat 200 mg/dL üzeri) ve HbA1c testi (%6.5 veya üzeri). Rastgele kan şekeri ölçümünde 200 mg/dL üzeri değerler tanıyı destekler.
Tedavi Yaklaşımları
- Tip 1 Diyabet: Ömür boyu insülin tedavisi (pompa veya enjeksiyon), karbonhidrat sayımı ve sürekli glukoz izlemi.
- Tip 2 Diyabet:
- Oral antidiyabetikler (Metformin, SGLT2 inhibitörleri)
- GLP-1 reseptör agonistleri (semaglutid)
- İlerlemiş vakalarda insülin kombinasyonu
- Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
- Düşük glisemik indeksli beslenme (tam tahıllar, baklagiller)
- Haftada 150 dakika aerobik egzersiz
- Vücut ağırlığının %7-10 azaltılması
Akut ve Kronik Komplikasyonlar
- Diyabetik Ketoasidoz: Tip 1 diyabette acil müdahale gerektiren hayati tehlike.
- Hiperglisemik Hiperozmolar Durum: Tip 2’de şekerin 600 mg/dL üzerine çıkması.
- Uzun Vadeli Riskler: Nöropati, nefropati, retinopati, ayak ülserleri ve kardiyovasküler hastalıklar.
Gebelikte Diyabet Yönetimi
Gestasyonel diyabetli gebelerde;
- Haftalık kan şekeri takibi
- İnsülin gerektiğinde insülin tedavisi (oral ilaçlar gebelikte sınırlı)
- Doğum sonrası 6. haftada glukoz tolerans testi
Korunma Stratejileri
Tip 2 diyabeti önlemek için:
- Bel çevresini kadınlarda 88 cm, erkeklerde 102 cm altında tutmak
- Rafine şeker ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak
- Düzenli uyku ve stres yönetimi (kortizol kontrolü)
Teknolojik Gelişmeler
Sürekli glukoz izleme (CGM) sistemleri ve yapay pankreas uygulamaları, diyabet yönetiminde devrim yaratmıştır. Akıllı telefon entegrasyonlu cihazlar, gerçek zamanlı verilerle tedaviyi kişiselleştirir.
Beslenme Önerileri
- Lif Alımı: Günde 30-40 gram (yulaf, chia tohumu)
- Protein Kaynakları: Bitkisel proteinler (nohut, mercimek)
- Sağlıklı Yağlar: Zeytinyağı, avokado, ceviz
- Kontrollü Porsiyon: Glisemik yükü dengelemek için öğün başı 45-60 gram karbonhidrat
Diyabet, multidisipliner yaklaşım gerektiren kronik bir durumdur. Endokrinolog, diyetisyen ve diyabet hemşiresinden oluşan ekip tedavisi, komplikasyonları %70’e varan oranda azaltabilir. Erken tanı ve hasta eğitimi, yaşam kalitesini korumanın anahtarıdır.
