Diyabet, vücudun kan şekerini düzenleme yeteneğinin bozulduğu kronik bir metabolizma hastalığıdır. İnsülin hormonunun eksikliği veya etkisizliği sonucu ortaya çıkar ve dünya çapında 400 milyondan fazla insanı etkiler. Kontrol altına alınmadığında ciddi organ hasarlarına yol açabilen bu hastalıkla ilgili tüm detayları bu makalede bulabilirsiniz.
Diyabet Nedir?
Diyabet, pankreasın yeterli insülin üretememesi veya vücudun üretilen insülini etkili şekilde kullanamaması durumunda gelişir. Kan şekerinin sürekli yüksek seyretmesi (hiperglisemi) karakterizedir. Zamanında teşhis ve doğru yönetimle komplikasyon riski önemli ölçüde azaltılabilir.
Diyabet Türleri
- Tip 1 Diyabet: Genellikle çocukluk veya gençlik döneminde başlar. Pankreastaki beta hücrelerinin tahribi sonucu mutlak insülin eksikliği görülür. Hastalar ömür boyu insülin enjeksiyonu kullanmak zorundadır.
- Tip 2 Diyabet: En yaygın tiptir (%90-95). İnsülin direnci ve göreceli insülin eksikliği ile karakterizedir. Obezite, hareketsiz yaşam ve genetik faktörler başlıca nedenleridir.
- Gestasyonel Diyabet: Hamilelik sırasında ortaya çıkar ve genellikle doğum sonrası düzelir. Anne ve bebekte komplikasyon riskini artırır.
- Diğer Türler: LADA (Gizli otoimmün diyabet), MODY (Gençlerin erişkin tip diyabeti) gibi nadir formlar.
Diyabet Belirtileri
- Aşırı susama ve ağız kuruluğu
- Sık idrara çıkma (özellikle geceleri)
- Nedensiz kilo kaybı veya kilo artışı
- Sürekli yorgunluk ve halsizlik
- Bulanık görme
- Yaraların geç iyileşmesi
- Ellerde ve ayaklarda uyuşma
Teşhis Yöntemleri
- Açlık Kan Şekeri Testi: 8 saatlik açlık sonrası ≥126 mg/dL
- Oral Glukoz Tolerans Testi: 75g glukoz sonrası 2. saat ≥200 mg/dL
- HbA1c Testi: ≥%6.5 (son 3 aylık ortalama kan şekeri)
- Rastgele Kan Şekeri: ≥200 mg/dL + diyabet semptomları
Tedavi Seçenekleri
- Tip 1 Diyabet: Bazal-bolus insülin tedavisi, insülin pompası, yapay pankreas sistemleri
- Tip 2 Diyabet:
- Oral antidiyabetikler (Metformin, SGLT2 inhibitörleri)
- GLP-1 reseptör agonistleri
- İleri evrelerde insülin tedavisi
- Cerrahi Seçenekler: Morbid obez hastalarda bariatrik cerrahi
Komplikasyonlar
- Mikrovasküler: Diyabetik retinopati (körlük riski), nefropati (böbrek yetmezliği), nöropati
- Makrovasküler: Koroner arter hastalığı, inme, periferik arter hastalığı
- Ayak Ülserleri: Diyabetik ayak, ampütasyon riski
- Hipoglisemi: İlaç doz aşımına bağlı şeker düşüklüğü
Diyabet Yönetiminde 5 Temel İlke
- Dengeli Beslenme: Glisemik indeksi düşük gıdalar, kompleks karbonhidratlar, liften zengin beslenme
- Düzenli Egzersiz: Haftada 150 dakika orta tempolu aktivite (yürüyüş, yüzme)
- İlaç Uyumu: Reçete edilen tedavinin düzenli uygulanması
- Kan Şekeri Takibi: Evde glukoz ölçüm cihazları veya sürekli glukoz monitör sistemleri
- Düzenli Kontrol: 3 ayda bir HbA1c, yıllık göz dibi ve böbrek fonksiyon testleri
Güncel Gelişmeler
- Akıllı İnsülinler: Kan şekerine duyarlı "glukoresponsif" insülinler
- Hücre Tedavileri: Kök hücreden beta hücresi üretimi
- Yapay Pankreas: Kapalı döngü insülin pompa sistemleri
- Diyabet Dijital Sağlık Uygulamaları: Veri analitiği ile kişiselleştirilmiş tedavi
Önleme Stratejileri
- Vücut kitle indeksini 18.5-25 arasında tutmak
- Rafine şeker ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak
- Haftada 2 kez direnç egzersizleri
- D vitamini seviyelerini optimal düzeyde tutmak
- Stres yönetimi (yoga, meditasyon)
Ne Zaman Doktora Başvurmalı?
- Açlık kan şekeri 126 mg/dL üzerindeyse
- İdrarda keton tespit edilmesi
- Ayaklarda his kaybı veya yaralar
- Görme bulanıklığı
- Tekrarlayan mantar enfeksiyonları
Diyabetle yaşamda endokrinoloji uzmanı, diyabet hemşiresi ve diyetisyenden oluşan bir ekip desteği kritik önem taşır. Erken teşhis ve multidisipliner yaklaşımla diyabetli bireyler tamamen normal bir yaşam sürdürebilir.
