Multiple Skleroz (MS), merkezi sinir sistemini etkileyen kronik bir otoimmün hastalıktır. Bağışıklık sisteminin yanlışlıkla sinir liflerini saran miyelin kılıfına saldırmasıyla ortaya çıkar. Bu durum, beyin ile vücut arasındaki iletişimde aksamalara yol açar. Hastalık genellikle 20-40 yaş aralığında başlar ve kadınlarda erkeklere göre 2-3 kat daha sık görülür.
Multiple Skleroz Nedenleri ve Risk Faktörleri
MS’in kesin nedeni bilinmemekle birlikte genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimiyle tetiklendiği düşünülür. D vitamini eksikliği, Epstein-Barr virüsü geçirmiş olmak ve sigara kullanımı önemli risk faktörleridir. Coğrafi olarak ekvatora uzak bölgelerde görülme sıklığı artar. Ailesinde MS öyküsü olanlarda risk 2-4 kat yükselir.
Multiple Skleroz Belirtileri
- Görme Problemleri: Bulanık görme, çift görme veya göz hareketiyle artan ağrı (optik nörit)
- Motor Semptomlar: Kol veya bacaklarda güçsüzlük, denge kaybı, koordinasyon bozukluğu
- Duyusal Değişiklikler: Uyuşma, karıncalanma, elektrik çarpması hissi (Lhermitte belirtisi)
- Otonomik Semptomlar: Mesane/barsak kontrol sorunları, cinsel işlev bozuklukları
- Bilişsel Değişiklikler: Hafıza problemleri, dikkat dağınıklığı
MS Tipleri ve Seyir Özellikleri
- Atak-Geçiren MS (RRMS): En yaygın formdur (%85). Belirgin ataklar ve iyileşme dönemleriyle karakterizedir.
- Birincil İlerleyen MS (PPMS): Başlangıçtan itibaren sürekli kötüleşme gösterir.
- İkincil İlerleyen MS (SPMS): Önce ataklarla seyreder, sonra giderek kötüleşir.
- Hafif İlerleyen MS (PRMS): Nadir görülen, ataklarla birlikte ilerleyici seyir gösteren tip.
Teşhis Yöntemleri
Tanı klinik bulgular, manyetik rezonans görüntüleme (MRG), beyin omurilik sıvısı incelemesi ve uyarılmış potansiyel testleriyle konur. MRG’de omurilik ve beyinde demiyelinizasyon alanları (plaklar) tespit edilir. Beyin omurilik sıvısında oligoklonal bantların varlığı tanıyı destekler.
Tedavi Yaklaşımları
- Atak Tedavisi: Yüksek doz kortikosteroidler (5-7 gün metilprednizolon)
- Hastalık Modifiye Edici Tedaviler (DMT):
- Enjeksiyonlar: İnterferon beta, Glatiramer asetat
- Oral İlaçlar: Fingolimod, Teriflunomid
- İnfüzyon Tedavileri: Ocrelizumab, Natalizumab
- Semptomatik Tedaviler:
- Spastisite için Baklofen
- Yorgunluk için Amantadin
- Ağrı kontrolünde Gabapentin
Rehabilitasyon ve Yaşam Stratejileri
Fizik tedavi, denge ve yürüme eğitimi önem taşır. Ergoterapi ile günlük yaşam aktiviteleri kolaylaştırılır. Düzenli aerobik egzersizler yorgunluğu azaltır. Beslenmede D vitamini, omega-3 ve antioksidanlardan zengin diyet önerilir. Stres yönetimi için mindfulness ve yoga gibi teknikler faydalıdır.
Güncel Araştırmalar ve Umut Verici Gelişmeler
Kök hücre tedavileri remyelinizasyon üzerinde umut vaat ediyor. BTK inhibitörleri (Evobrutinib) ve CD40 ligand inhibitörleri gibi yeni moleküller klinik deney aşamasında. Epstein-Barr virüsüne karşı geliştirilen aşı çalışmaları da aktif olarak sürdürülüyor.
Prognozu Etkileyen Faktörler
Erken tanı ve tedavi başlangıcı uzun dönem sonuçları iyileştirir. Kadın cinsiyet, genç yaşta başlangıç ve az sayıda başlangıç semptomu olumlu prognostik faktörlerdir. Sigara kullanımı ve yüksek MRG lezyon yükü ise seyri olumsuz etkiler. Hastalarla konuşurken, MS’in kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterdiğini vurgulamak önemlidir.
