Anoreksiya nervoza, yaş ve boy uzunluğu için normal kabul edilen en düşük kilonun altında olmayı hedefleyen, yoğun kilo alma korkusuyla karakterize ciddi bir yeme bozukluğudur. Hastalar genellikle beden algılarında bozulma yaşar ve düşük vücut ağırlıklarına rağmen kendilerini "şişman" olarak değerlendirir.
Anoreksiya Nervoza Nedir?
Bu bozukluk, kişinin sağlıklı kalmak için gereken minimum kiloyu korumayı reddetmesiyle tanımlanır. Tipik olarak ergenlik döneminde başlar ve kadınlarda erkeklere oranla 10 kat daha sık görülür. İki alt tipi vardır: kısıtlayıcı tip (aşırı diyet ve açlık) ve tıkınırcasına yeme/çıkarma tipi (kusma veya laksatif kötüye kullanımı).
Belirtiler ve Uyarıcı İşaretler
- Fiziksel Belirtiler: Aşırı kilo kaybı, sürekli üşüme, saç dökülmesi, adet kesilmesi, baş dönmesi.
- Davranışsal Belirtiler: Yemeklerle obsesif uğraş, öğün atlama, porsiyonları küçültme, sık tartılma.
- Duygusal Belirtiler: Depresyon, sosyal izolasyon, mükemmeliyetçilik, beden imajı ile aşırı meşguliyet.
Nedenleri ve Risk Faktörleri
Biyolojik, psikolojik ve çevresel faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucu ortaya çıkar:
- Genetik Yatkınlık: Birinci derece akrabalarda yeme bozukluğu öyküsü riski 10 kat artırır.
- Psikolojik Faktörler: Kaygı bozuklukları, obsesif kompulsif kişilik özellikleri.
- Sosyo-Kültürel Etkiler: İnce beden ideali baskısı, sosyal medyanın zararlı etkileri.
Tanı Süreci
Tanı kriterleri arasında:
- Beden kitle indeksinin (BMI) 17.5 kg/m² altında olması.
- Kilo almaya karşı yoğun korku.
- Beden algısında bozulma.
Ek olarak kan testleri (elektrolit dengesizliği), EKG (kalp ritim bozuklukları) ve kemik yoğunluğu ölçümü yapılır.
Tedavi Yaklaşımları
Çok yönlü bir tedavi planı gerektirir:
- Tıbbi Stabilizasyon: Hastanede yatış (BMI<14 veya hayati risk durumunda), elektrolit dengesinin düzeltilmesi.
- Beslenme Terapisi: Kilo alımını hedefleyen kişiselleştirilmiş diyet planları.
- Psikoterapi:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bozuk düşünce kalıplarının değiştirilmesi.
- Aile Temelli Tedavi (FBT): Özellikle ergenlerde ailenin tedaviye aktif katılımı.
- İlaç Tedavisi: Depresyon veya kaygı eşlik ediyorsa SSRI grubu antidepresanlar.
Komplikasyonlar ve Uzun Vadeli Riskler
- Kardiyak Sorunlar: Bradikardi, ani kalp durması.
- Endokrin Bozukluklar: Osteoporoz, kısırlık.
- Nörolojik Hasarlar: Beyin atrofisi, konsantrasyon bozukluğu.
- Ölüm Riski: Tüm psikiyatrik hastalıklar arasında en yüksek mortalite oranı (%5-10).
İyileşme Sürecini Destekleyen Stratejiler
- Yeme Farkındalığı: Duygusal açlık-fiziksel açlık ayrımını öğrenme.
- Sosyal Destek: Destek gruplarına katılım (ANAD gibi).
- Relaps Önleme: Erken uyarı işaretlerinin tanınması.
- Sağlıklı Aktivite: Kontrollü egzersiz programları.
Ailelere Öneriler
- Eleştirel dil kullanmaktan kaçının ("Şişman" gibi etiketlemeler).
- Yemek saatlerinde çatışma yaratmayın.
- Tedavi ekibi ile iş birliği içinde olun.
Erken müdahale iyileşme şansını önemli ölçüde artırır. Profesyonel yardım için psikiyatri uzmanı ve beslenme danışmanından oluşan bir ekip ile çalışmak esastır.
