Ani tansiyon yükselmesi (hipertansif kriz), sistolik kan basıncının 180 mmHg veya diyastolik basıncın 120 mmHg üzerine çıkmasıyla karakterize acil bir durumdur. Kontrol altına alınmadığında beyin kanaması, böbrek yetmezliği veya kalp krizi gibi hayati riskler taşır. İşte bu kritik sağlık sorununa dair kapsamlı bilgiler:
Ani Tansiyon Yükselmesinin Yaygın Nedenleri
- İlaç Uyumsuzluğu: Hipertansiyon tedavisinde kullanılan ilaçların aniden kesilmesi veya doz atlanması en sık tetikleyicidir.
- Böbrek Hastalıkları: Akut glomerülonefrit veya renal arter stenozu gibi durumlar kan basıncında ani sıçramalara yol açar.
- Endokrin Bozukluklar: Feokromositoma (böbrek üstü bezi tümörü) veya tiroid krizleri.
- Ağrı ve Stres: Şiddetli ağrı, anksiyete atakları veya duygusal travmalar sempatik sinir sistemini aktive eder.
- İlaç Etkileşimleri: NSAID ağrı kesiciler, dekonjestanlar veya kokain gibi maddeler.
Belirtiler Ne Zaman Alarm Verir?
Ani tansiyon yükselmeleri genellikle şiddetli baş ağrısı, burun kanaması ve baş dönmesi ile başlar. Ancak hedef organ hasarına işaret eden acil semptomlar farklıdır:
- Nörolojik: Görme kaybı, bilinç bulanıklığı veya konuşma bozukluğu (beyin ödemi veya inme şüphesi).
- Kardiyak: Göğüs ağrısı, nefes darlığı (aort diseksiyonu veya kalp yetmezliği bulgusu).
- Renal: İdrar çıkışında azalma ve vücutta şişme.
Hipertansif Kriz Türleri
- Hipertansif Acil: Tansiyon değerleri yüksek olmasına rağmen hedef organda hasar yoktur. Oral ilaçlarla 24-48 saat içinde kontrollü düşürme hedeflenir.
- Hipertansif İvedi Durum: Organ hasarı bulguları eşlik eder. Damar yoluyla verilen ilaçlarla acilen müdahale gerektirir.
Acil Müdahale ve Tedavi Protokolleri
- İlk Adım: Hastanın solunum ve dolaşımı stabilize edilir. Oksijen desteği başlanır.
- İlaç Seçimi:
- Nitroprussid: Beyin ödemi varlığında ilk tercihtir.
- Labetalol: Gebelerde ve aort diseksiyonu şüphesinde kullanılır.
- Nikardipin: Kronik böbrek yetmezliği olanlarda güvenlidir.
- Düşürme Hızı: İlk 1 saatte maksimum %25 düşüş sağlanmalı, aşırı hızlı düşüşler organ perfüzyonunu bozar.
Risk Faktörleri ve Korunma Yolları
- Diyet: Günlük tuz alımı 5 gramı geçmemeli, potasyumdan zengin besinler (muz, avokado) tüketilmeli.
- Stres Yönetimi: Nefes egzersizleri ve yoga sempatik aktiviteyi baskılar.
- İzlem: Evde düzenli tansiyon ölçümü (sabah-akşam) ve aylık doktor kontrolleri.
- İlaç Düzeni: Hipertansiyon ilaçları asla kesilmemeli, doz değişimi mutlaka hekim kontrolünde yapılmalı.
Hangi Durumlarda Acile Başvurulmalı?
- Tansiyon 180/120 mmHg üzerindeyse ve baş ağrısı/burun kanaması eşlik ediyorsa.
- Göğüs ağrısı, nefes darlığı veya ani görme kaybı gelişmişse.
- İdrar çıkışı 12 saattir yoksa veya bilinç değişikliği varsa.
Komplikasyonlar ve Uzun Dönem Riskler
Tedavi edilmeyen hipertansif krizler; böbrek fonksiyonlarında kalıcı bozulma, kalp kasında kalınlaşma (hipertrofik kardiyomiyopati) veya retinada kanamalara neden olabilir. Bu nedenle atak sonrası 72 saat hastanede izlem ve 3 aylık EKO kontrolü şarttır.
