Tıbbi parazitoloji, insanlarda hastalığa neden olan parazitlerin teşhisi, tedavisi ve önlenmesini inceleyen kritik bir tıp dalıdır. Bu alan; protozoonlar (tek hücreliler), helmintler (solucanlar) ve artropodlar (eklembacaklılar) gibi parazit türlerinin yol açtığı enfeksiyonlarla mücadele eder. Paraziter hastalıklar, dünya genelinde özellikle tropikal bölgelerde ve sanitasyon koşullarının yetersiz olduğu alanlarda önemli bir morbidite nedeni olmaya devam etmektedir.
Parazit Türleri ve Yol Açtığı Hastalıklar
Protozoonlar arasında yer alan Plazmodyum türleri sıtmanın etkenidir ve anofel sivrisinekleriyle bulaşır. Entamoeba histolytica amipli dizanteriye, Giardia lamblia ise kronik ishallere yol açar. Helmint grubunda Tenya (şerit) enfeksiyonları, kancalı kurtlar anemiye, filarial solucanlar lenfödem ve fil hastalığına neden olur. Artropodlar ise kenelerle bulaşan Lyme hastalığı veya bitlerle yayılan epidemik tifüs gibi hastalıkları taşır.
Yaygın Belirtiler ve Klinik Tablolar
Paraziter enfeksiyonlar, tutulum bölgesine göre farklı semptomlarla kendini gösterir. Bağırsak parazitlerinde kronik ishal, karın ağrısı ve kilo kaybı öne çıkarken, sıtmada titreme nöbetleri, yüksek ateş ve anemi görülür. Doku parazitozlarında ise kas ağrıları, deri lezyonları veya organ büyümeleri (karaciğer-dalak) tipiktir.
Tanı Yöntemleri
- Mikroskobik İnceleme: Dışkıda parazit yumurtası, kan yaymasında sıtma plazmodyumu
- Serolojik Testler: ELISA ile antikor tespiti
- Moleküler Tanı: PCR ile parazit DNA’sının gösterilmesi
- Görüntüleme: Ultrason veya BT’de kist hidatik gibi yapıların saptanması
Tedavi Yaklaşımları
Tedavi parazit türüne ve enfeksiyonun şiddetine göre değişir. Antiprotozoal ilaçlar (metronidazol, klorokin) protozoon enfeksiyonlarında kullanılırken, albendazol ve mebendazol solucan enfeksiyonlarında tercih edilir. İvermektin gibi ilaçlar ise bazı doku parazitozlarında etkilidir. Tedavi süresince karaciğer fonksiyonlarının takibi önem taşır.
Korunma ve Kontrol Stratejileri
- Hijyen: Ellerin sık yıkanması, temiz su tüketimi
- Vektör Kontrolü: Sivrisinek ağları, insektisit uygulamaları
- Gıda Güvenliği: İyi pişmemiş etlerden kaçınma
- Seyahat Önlemleri: Endemik bölgelere seyahatte profilaktik ilaçlar
Türkiye’de Görülen Önemli Parazit Hastalıkları
- Kist Hidatik: Özellikle hayvancılık bölgelerinde
- Toksoplazmoz: Çiğ et tüketimi ve kedi dışkısıyla bulaş
- Bağırsak Parazitozları: Okul çağı çocuklarda yaygın
Halk Sağlığı Açısından Önemi
Paraziter hastalıklar, sosyoekonomik faktörlerle yakından ilişkilidir. Dünya Sağlık Örgütü’nün hedefleri arasında sıtma ve filaryaz gibi hastalıkların eliminasyonu yer alır. Toplum tabanlı tarama programları ve aşılama çalışmaları (örneğin kist hidatiğe karşı) morbiditeyi azaltmada kritik rol oynar.
Komplikasyonlar ve Risk Grupları
Hamilelerde toksoplazma enfeksiyonu fetal anomalilere, bağışıklığı baskılanmış bireylerde kriptosporidyoz ise ölümcül ishallere yol açabilir. Kronik parazitozlar, çocuklarda büyüme geriliği ve bilişsel bozukluklarla ilişkilendirilir.
