Karaciğer sirozu, karaciğer dokusunun geri dönüşümsüz hasar gördüğü ve fonksiyonlarının ilerleyici şekilde kaybolduğu ciddi bir hastalıktır. Kronik karaciğer hasarı sonucu normal doku yerine nedbe dokusu oluşmasıyla karakterizedir. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, siroz dünya çapında ölüm nedenleri arasında ilk 15’te yer almaktadır.
Sirozun Başlıca Nedenleri
Sirozun en yaygın sebepleri arasında kronik alkol kullanımı, hepatit B ve C enfeksiyonları ile non-alkolik yağlı karaciğer hastalığı (NAYKH) bulunur. Otoimmün hepatit, safra yolu hastalıkları (primer biliyer kolanjit), genetik bozukluklar (Wilson hastalığı, hemokromatoz) ve uzun süreli ilaç toksisitesi de önemli risk faktörleridir. Alkolik siroz genellikle 10 yıldan fazla aşırı alkol tüketimi sonucu gelişirken, viral hepatitlere bağlı siroz 20-30 yıllık süreçte ortaya çıkabilir.
Erken ve Geç Dönem Belirtileri
Hastalığın erken evrelerinde yorgunluk, iştahsızlık ve kilo kaybı gibi spesifik olmayan şikayetler görülür. İlerleyen dönemlerde sarılık (cilt ve gözlerde sararma), karında şişlik (assit), bacaklarda ödem, kaşıntı ve kolay morarma gibi bulgular ortaya çıkar. Portal hipertansiyona bağlı olarak yemek borusu varisleri gelişebilir ve bu varislerin yırtılması hayatı tehdit eden kanamalara yol açabilir. Hepatik ensefalopati adı verilen bilinç bulanıklığı durumu da ileri evrelerde sık görülür.
Tanı Yöntemleri
Siroz tanısı için öncelikle kapsamlı bir fizik muayene ve hasta öyküsü gereklidir. Kan testlerinde karaciğer enzimleri (ALT, AST), bilirubin, albümin ve INR değerlerindeki anormallikler yol göstericidir. Görüntüleme yöntemleri arasında ultrason, bilgisayarlı tomografi ve manyetik rezonans (MR) ile karaciğerin yapısı değerlendirilir. Kesin tanı için karaciğer biyopsisi altın standart kabul edilir. Fibroscan adı verilen non-invaziv yöntem de karaciğer sertliğini ölçmede kullanılır.
Tedavi Yaklaşımları
Sirozun geri dönüşü olmamakla birlikte, altta yatan nedenin tedavisi ve komplikasyonların yönetimi hayati önem taşır:
- Alkol Kaynaklı Siroz: Mutlak alkol kesilmesi ve beslenme desteği
- Viral Hepatitler: Hepatit B için tenofovir/entekavir, hepatit C için direkt etkili antiviral tedaviler
- Komplikasyon Yönetimi:
- Assit için tuz kısıtlaması ve diüretikler
- Varis kanaması riskine karşı beta blokerler veya endoskopik müdahale
- Hepatik ensefalopati tedavisinde laktuloz ve rifaksimin
Beslenme ve Yaşam Tarzı
Sirozlu hastalarda yetersiz beslenme sık görülür. Yüksek proteinli diyet (günde 1.2-1.5 g/kg), B vitamini takviyeleri ve düşük sodyum alımı kritiktir. Alkol kesinlikle yasaklanırken, ağır egzersizlerden kaçınılmalıdır. Reçetesiz ağrı kesici kullanımı (özellikle parasetamol) karaciğer hasarını artırabilir.
Karaciğer Nakli Kriterleri
İleri evre sirozda (Child-Pugh C) karaciğer nakli tek küratif tedavidir. Nakil için MELD skoru (Model for End-Stage Liver Disease) kullanılır. MELD skoru 15’in üzerinde olan, hepatik koma veya tekrarlayan varis kanaması olan hastalar nakil listesine alınır.
Korunma Stratejileri
- Hepatit B aşısı yaptırmak
- Steril olmayan enjeksiyon ve cerrahi malzemelerden kaçınmak
- Alkol tüketimini sınırlamak (kadınlarda günde 1, erkeklerde 2 birimi geçmemek)
- Obezite ve diyabet kontrolü ile NAYKH önlenmesi
- Düzenli karaciğer fonksiyon testleri (risk gruplarında 6 ayda bir)
Prognoz ve Hayatta Kalım
Erken evre sirozda (Child-Pugh A) 10 yıllık sağkalım %50 civarındayken, dekompanse sirozda (Child-Pugh C) 2 yıllık sağkalım %50’nin altına düşer. Nakil sonrası 5 yıllık sağkalım oranı %70-85 arasındadır.
