Paranoya, kişinin gerçekte var olmayan tehditlere karşı yoğun şüphe ve güvensizlik hissettiği bir zihinsel sağlık durumudur. Bu rahatsızlıkta bireyler, çevresindekilerin kendisine zarar vereceğine veya komplo kurduğuna dair ısrarlı düşünceler geliştirir.

Paranoya Belirtileri

• Aşırı Şüphecilik: İnsanların gizli niyetleri olduğuna dair sürekli endişe
• Alınganlık: Masum söz veya davranışları kişisel saldırı olarak yorumlama
• Gizlilik Takıntısı: Bilgilerini paylaşmama, özel eşyalarını saklama
• Sosyal İzolasyon: Güven kaybı nedeniyle ilişkilerden kaçınma
• Öfke Patlamaları: Şüphelerine yönelik hayali tehditlere karşı saldırganlık

Paranoya Türleri

1. Paranoid Kişilik Bozukluğu: Sürekli güvensizlik ve aldatılma korkusu
2. Sanrısal Paranoya: Değiştirilemeyen sabit yanlış inançlar (takip edildiği, zehirlendiği düşünceleri)
3. Şizofreniye Bağlı Paranoya: Halüsinasyonlarla desteklenen hezeyanlar

Nedenleri ve Risk Faktörleri

• Genetik Yatkınlık: Ailede psikotik bozukluk öyküsü
• Beyin Kimyası Dengesizliği: Dopamin seviyelerinde anormallikler
• Travma: Çocuklukta istismar veya şiddet maruziyeti
• Madde Kullanımı: Kokain, metamfetamin ve esrarın tetiklemesi
• Nörolojik Hastalıklar: Demans, Parkinson veya beyin hasarı

Teşhis Süreci
Psikiyatristler önce fiziksel nedenleri elemek için:

• Kan Testleri: Tiroid fonksiyonları, vitamin eksiklikleri
• Görüntüleme: Beyin tümörü veya lezyon taraması
  Sonrasında klinik görüşme ile:
• DSM-5 kriterlerine göre semptom değerlendirmesi
• Psikometrik testler (Paranoid Düşünce Ölçeği)

Tedavi Yöntemleri

1. Psikoterapi:

   • Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Hezeyanlarla başa çıkma stratejileri
   • Sosyal Beceri Eğitimi: İletişim ve güven inşa etme teknikleri

2. İlaç Tedavisi:

   • Atipik Antipsikotikler: Risperidon, Olanzapin (sanrıları azaltma)
   • Anksiyete Önleyiciler: Şiddetli korku durumlarında kısa süreli kullanım

Başa Çıkma Stratejileri

• Stres Yönetimi: Yoga, nefes egzersizleri
• Rutin Oluşturma: Düzenli uyku ve beslenme
• Destek Grupları: Benzer deneyimleri paylaşma

Ailelere Öneriler

• Eleştirel dil kullanmadan dinlemek
• Güven verici davranışlar sergilemek
• Tedavi sürecine aktif katılım

Kritik Uyarı İşaretleri

• Silah veya kesici alet bulundurma
• "Kendini koruma" amacıyla saldırgan planlar
• İntihar düşünceleri → Acil psikiyatrik başvuru gerektirir

Paranoya tedavisinde erken müdahale büyük önem taşır. Uzun süreli remisyon sağlanabilen bu bozuklukta, düzenli psikiyatrik takip yaşam kalitesini belirgin şekilde artırabilir.