İstem dışı kilo kaybı, vücudun enerji dengesindeki bozulmaları işaret eden önemli bir sağlık göstergesidir. Altı ayda vücut ağırlığının %5’inden fazlasını kaybetmek tıbbi değerlendirme gerektirir. İşte kilo kaybının arkasındaki nedenler ve çözüm yolları:
Kilo Kaybının Yaygın Nedenleri
Endokrin bozukluklar kilo kaybının en sık sebeplerindendir. Kontrolsüz diyabet, hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı çalışması) ve adrenal yetmezlik metabolizmayı hızlandırarak enerji tüketimini artırır. Gastrointestinal sistem hastalıkları da önemli rol oynar. Çölyak hastalığı, Crohn, ülseratif kolit gibi inflamatuar bağırsak hastalıkları besin emilimini bozar. Kronik pankreatit ise sindirim enzimlerinin yetersizliğine yol açar.
Enfeksiyonlar ve Kronik Hastalıklar
Tüberküloz, HIV/AIDS ve paraziter enfeksiyonlar vücudun enerji ihtiyacını artırırken iştahı baskılar. Kanser türleri özellikle mide, pankreas ve akciğer kanserleri metabolik hızı artıran sitokinler salgılar. Kalp yetmezliği ve KOAH gibi kronik hastalıklar da enerji tüketimini artırarak kas kütlesi kaybına neden olur.
Psikolojik ve Nörolojik Faktörler
Depresyon, anksiyete ve yeme bozuklukları (anoreksiya nervoza) beslenme davranışlarını ciddi şekilde etkiler. Alzheimer, Parkinson gibi nörodejeneratif hastalıklar ise yutma güçlüğü ve unutkanlık nedeniyle besin alımını azaltır.
Teşhis Sürecinde Kritik Adımlar
- Detaylı Öykü: Kilo kaybının başlangıç zamanı, eşlik eden belirtiler (ateş, gece terlemesi), beslenme alışkanlıkları ve ilaç kullanımı sorgulanır.
- Fizik Muayene: Lenf bezi büyümesi, karaciğer-dalak boyutu ve tiroid nodülleri kontrol edilir.
- Laboratuvar Testleri:
- Tam kan sayımı ve sedimentasyon
- TSH, serbest T4, açlık kan şekeri
- Karaciğer- böbrek fonksiyon testleri
- HIV ve tüberküloz taramaları
- Görüntüleme: Batın ultrasonu, endoskopi veya tomografi ile organ hasarı araştırılır.
Tedavi Yaklaşımları
- Altta Yatan Hastalığın Tedavisi: Hipertiroidide propiltiyourasil, diyabette insülin düzenlemesi.
- Beslenme Desteği: Yüksek kalorili enteral/parenteral beslenme, protein takviyeleri.
- Psikiyatrik Destek: Antidepresanlar ve bilişsel davranışçı terapi.
- Semptomatik Tedavi: Bulantı önleyici ilaçlar (ondansetron), iştah açıcılar (megestrol asetat).
Acil Doktora Başvurmayı Gerektiren Belirtiler
- İstem dışı 6 ayda >%10 kilo kaybı
- Kanlı dışkılama veya kronik ishal
- Şiddetli karın ağrısı veya yutma güçlüğü
- Nefes darlığı ile birlikte gece terlemeleri
Önleyici Stratejiler
- Endokrinoloji ve gastroenteroloji kontrolleri
- Düzenli beslenme programı (günde 5-6 öğün)
- Kas kütlesini koruyan direnç egzersizleri
- Psikolojik destek ve stres yönetimi
Kilo kaybı basit bir diyet sonucu olabileceği gibi ciddi hastalıkların erken sinyali de olabilir. Bu nedenle uzun süreli ve açıklanamayan kilo kayıplarında iç hastalıkları uzmanına başvurmak yaşamsal önem taşır.
