İshal, dışkılama sıklığının artması ve dışkı kıvamının sulu olmasıyla karakterize yaygın bir sindirim sistemi sorunudur. Akut (2 haftadan kısa) veya kronik (4 haftadan uzun) olarak sınıflandırılır. Yetişkinlerde yılda ortalama 1-2 kez görülürken, çocuklarda bu oran 3-5 kat daha yüksektir.
İshalin Nedenleri
İshal genellikle enfeksiyonlar, gıda intoleransları veya altta yatan tıbbi durumlardan kaynaklanır. Viral enfeksiyonlar (norovirüs, rotavirüs) akut ishalin en yaygın sebebidir. Bakteriyel kaynaklar (E. coli, salmonella) kontamine su veya gıdalarla bulaşır. Paraziter enfeksiyonlar ise hijyenik olmayan koşullarda yayılır. Antibiyotik kullanımı, laktoz intoleransı, irritabl bağırsak sendromu ve inflamatuar bağırsak hastalıkları kronik ishale yol açabilir.
Belirtiler ve Komplikasyonlar
- Günde 3’ten fazla sulu dışkılama
- Karın krampları ve gaz şikayetleri
- Ateş ve halsizlik (enfeksiyon durumunda)
- Dışkıda kan veya mukus varlığı
- Dehidratasyon bulguları: Ağız kuruluğu, idrar renginde koyulaşma, baş dönmesi
Ciddi vakalarda böbrek yetmezliği ve elektrolit dengesizliği gelişebilir.
Teşhis Yöntemleri
Tanıda hasta öyküsü ve fizik muayene temeldir. Dışkı analizi (kültür, parazit incelemesi), kan testleri (CRP, elektrolitler) ve gerektiğinde kolonoskopi yapılır. Seyahat öyküsü, antibiyotik kullanımı ve semptom süresi ayırıcı tanıda kritiktir.
Tedavi Yaklaşımları
- Rehidrasyon: Oral rehidratasyon sıvıları (ORS) ile kaybedilen sıvı ve elektrolitlerin yerine konması
- Diyet Değişiklikleri: BRAT diyeti (Muz, Pirinç, Elma püresi, Tost), probiyotik yoğurtlar, yağsız beslenme
- İlaç Tedavisi:
- Loperamid gibi antidiareikler (kanlı ishalde kullanılmaz)
- Çinko takviyeleri (çocuklarda süreyi %25 kısaltır)
- Antibiyotikler (sadece bakteriyel enfeksiyonlarda)
Kronik ishalde altta yatan hastalığa yönelik tedavi uygulanır.
Önleme Stratejileri
- Ellerin sabunla 20 saniye ovalanarak yıkanması
- İçme sularının filtrelenmesi veya kaynatılması
- Sokak satıcılarından yiyecek alınmaması
- Pastörize edilmemiş süt ürünlerinden kaçınılması
- Rotavirüs aşısı (bebeklerde 2. ve 4. aylarda)
Ne Zaman Acil Tıbbi Yardım Alınmalı?
- 48 saatten uzun süren şiddetli ishal
- Dışkıda siyah/kırmızı kan
- 39°C üzeri ateş
- Bilinç bulanıklığı veya şiddetli karın ağrısı
- Bebeklerde bıngıldak çöküklüğü
Çocuklarda ve Bebeklerde Kritik Uyarılar
6 aydan küçük bebeklerde ishal acil kabul edilir. Ağız kuruluğu, 8 saatten uzun idrar yapamama, gözyaşı olmaması durumunda hastaneye başvurulmalıdır. Anne sütü alan bebeklerde emzirmeye devam edilirken, mama ile beslenenlerde laktozsuz formüller tercih edilir.
