3. Derece Yanık

3.derece yanık; ısı kaynağı ile temas sonucu derinin katmanlarının zarar gördüğü ancak kas ve sinir dokularının sağlam kaldığı yanık türüdür. Bu yanık türünde deri katmanları fazlaca zarar gördüğü için iz bırakarak iyileşir.

Yanıklar ısı verici bir nesne ya da güneş ışınlarıyla temas sonucu oluşan, deri tabakalarının hasarlandığı travma türüdür. Eğer ısı kaynağı fazla etkiliyse, derinin alt katmanlarındaki kas ve sinir dokuları da travmaya uğrayabilir. Bu durum yaralanma alanının daha geç iyileşmesine ve iyileşirken yara izi bırakmasına neden olur.

3.derece yanıklar; hayati risk taşıyan, bu yüzden de acil tanı konulup tedavi uygulanması gereken, tedavisinin de oldukça zor olduğu bir yanık türüdür.

3. Derece Yanıkta Derecelendirilme Nasıl Yapılır?

Deri; üst kısımda epidermis, epidermisin de altında dermisten oluşan yapıdır. Epidermis deriye renk veren hücreleri ve serbest sinir uçlarını barındırır. Dermis ise kıl kökleri, kan damarları, sinir kökleri, ter ve yağ bezleri gibi yapıları bulundurur. Bu yapıların altında kas tabakası ve kemikler bulunur. Yanık derecelendirmesi bu yapıların hasarlanma kriterine göre yapılır.

1.derece yanıkta; derinin en üst ve havayla temas eden katmanı olan epidermisdeki yüzeysel hücreler travmaya uğrar. Bu bölge serbest sinir uçlarından oldukça zengin olduğu için 1.derece yanık türü oldukça ağrılıdır .

2.derece yanıkta derinin epidermisi ve dermisin üst bölgesi (dermoepidermal bileşke kısmı)  travmaya uğrar. Bu durumda da yine ağrı oluşur. Ancak bu ağrı 1.dereceden yanıktaki kadar şiddetli değildir.

3.derece yanıkta derinin epidermis katmanı ve dermis katmanının tamamı travmaya uğrar. Bu yanık türünde dermisteki sinir kökleri hasarlanır. Bu durum sinir köklerinin ağrıyı iletmemesine neden olur. 3.derece yanıklar ağrısızdır.

4.derece yanıklar derinin tüm katmanlarına ek olarak kas ve kemik dokularının da travmaya uğradığı en kötü yanık türüdür. Hastadaki yanığın şiddeti yanan dokuların kömürleşmesine neden olur.

3. Derece Yanık Belirtileri Nelerdir?

Yanıklar insanların yaşamı boyunca bir veya birkaç kez karşılaşabildiği; ısı, elektrik, kimyasal madde veya radyasyon gibi yüksek ısı enerjisi kaynaklarıyla temas sonucu oluşan travmalardır. Bu travmalar etkilediği deri katmanında oluşturduğu hasara göre pek çok farklı semptoma yol açabilir. 

Üçüncü derece yanıklarda görülen semptomlar;

• Ciltte Kızarıklık: Deri bölgesinin 3.derece yanıklarında derinin epidermis tabakası ve dermis tabakasının tamamı hasara uğrar. Bu durumda dermis tabakasındaki kan damarlarının üzerini örten katman da hasarlanarak ciltte kızarıklık oluşumuna yol açar.
• Ağrı Oluşmaması: İnsanlar yaşamları boyunca 1.ve 2.derece yanıklarla çok sık karşılaşır ve bu yanık türlerinin çok ağrılı olduğunu bilir. Bu yanık türlerinin aksine 3.derece yanıklarda ağrı oluşumu olmaz. Çünkü bu yanık türünde ağrı iletimini sağlayan sinirler hasarlanır. 3.derece yanıklarda ağrının oluşmaması; hastalığın tanısında hekime fikir verir.
• Deride Soyulma: Üçüncü derece yanıklarda derinin epidermis kısmı ve dermisin tamamı hasarlanır. Bu durumda hastada hasarlanan bu kısım soyularak dökülür.
• Bül Oluşumu (Deride Su Toplanması): Deri vücut sıvısının korunmasında büyük önem taşır. 3.derece yanıklarda derinin hasarlanması bu korumanın bozulmasına yol açar. Bu durumda hastanın derisinde su toplanması (bül oluşumu) görülür. Bu durum yanığın evrelendirilmesinde hekime fikir verir.
• Kaşıntı: Özellikle iyileşme döneminde her türlü yanıkta kaşıntı sık görülen bir belirtidir.

3. Derece Yanık Nedenleri

Deri yanıklarında; yanığa yol açan nedenlerden çok, yanığın vücutta ne kadar tahribat oluşturduğu önemlidir. Bu tahribat yanığa yol açan ısı kaynağıyla temas süresine bağlıdır. Aynı ısı kaynağıyla çok kısa süreli temas sonucu sadece yüzeyel yanık (1.derece yanık) oluşurken; ısı kaynağı ile uzun süreli temas sonucu 2.veya 3.derece yanık oluşabilir.

3.derece yanıklara en sık; uzun süreli güneş ışınlarına maruziyet, elektrik kaynağına maruziyet, uzun süreli (birkaç saniye) sıcak su maruziyeti, radyasyona maruz kalma, uzun süreli ısı kaynağına maruziyet gibi etkenler yol açar. Bu etkenler içerdikleri ısı enerjisi ile derinin epidermis ve dermis katmanını travmaya uğratarak 3.derece yanığa yol açar.

3. Derece Yanık Teşhisi

3.derece yanık mutlaka tedavi edilmesi gereken, tedavi edilmediğinde pek çok komplikasyona yol açabilen bir hastalıktır. Bu hastalık hastane ortamında doktor gözetiminde tedavi edilmelidir. Evde uygulanacak yöntemler (yoğurt sürme, bül patlatma gibi yöntemler) üçüncü derece yanık tedavisinde kullanılmaz.

Üçüncü derece yanığın hastane başvurusu sonucu teşhisi Anamnez ve Fizik Muayene yöntemi ile yapılır. Anamnez; hastanın hastalığı hakkında var olan şikayetlerini dile getirmesidir. 3.derece yanığa sahip hastalar çoğunlukla bir ısı kaynağına temas sonucu oluşan kızarıklık, su toplanması (bül oluşumu) deride soyulma gibi şikayetlerden yakınırlar. Hekim hastada ağrı bulunup bulunmadığını, yanığın ne zaman geliştiğini ve hangi ısı kaynağıyla temas ettiğini sorar. Ardından fizik muayeneye geçer.

Üçüncü derece yanığın fizik muayenesinde hastada deri bölgesinin kızarık ve şiş olduğu, deride su toplanması gerçekleştiği ve dokununca ağrı hissedilmemesi gibi semptomlarla karşılaşılır. Bu semptomlara bakarak hekim yanık evresini belirler.

3. Derece Yanık Tedavisi

3.derece yanıklar derinin üst katmanı olan epidermis ve epidermisin alt katmanı olan dermisin tamamının travmaya uğradığı yanık türüdür. Bu tür yanıklarda derinin tüm katmanları hasarlandığı için bu yanıklar iz bırakarak iyileşir. 3.derece yanığın tedavisinde oluşabilecek izin en az düzeye indirilmesi amaçlanır.

3.derece yanıkta derinin kabuklanıp soyulması ve bül oluşumu gibi semptomlar görülür. Tedavide hastada oluşan bül patlatılarak sıvı boşaltılır, bülün üzerini örten deri tabakası soyulur. Üzerine yanık kremi içeren sargı bezleri konulur.Hasta bu tedavi sırasında ağrı hissetmez. Bu işlem bül oluşumu ve derinin kabuklanıp soyulması bitene kadar devam ettirilir. Bu tedavide amaç hastada yara izi oluşumunu önlemek veya oluşabilecek yara izini en az düzeye indirmektir. 

Hastalarda bu işlem sonrası yanığa yönelik medikal tedavi uygulamaları da yapılabilir.

Yanık iyileştikten sonra iz kaldıysa ve bu iz hastayı rahatsız ediyorsa bu durumda greft veya flep cerrahisi uygulanabilir. 

3. Derece Yanık Tedavi Edilmezse

3.derece yanıklar mutlaka hastane ortamında tedavi edilmesi gereken; tedavi edilmediğinde pek çok komplikasyona yol açabilen bir travma türüdür. Bu yanık türünde oluşan bülün patlaması engellenmeli ve yara bölgesinin iltihaplanması önlenmelidir. 

3.derece yanık hastane ortamında tedavi edilmezse veya hastanede uygulanan tedavi sonrası yara bakımı yeterince iyi yapılmazsa; bu durumda hastada yara bölgesi iltihaplanabilir. İltihaplanmış yanık yarası hem daha geç iyileşir, hem de 3. derece yanık izi daha belirgin olur.

3. Derece Yanığa Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

Üçüncü derece yanık çoğunlukla uzun süreli sıcak su, güneş ışını veya sıcak nesnelerle uzun süreli temas sonucu oluşan ve mutlaka hastane ortamında tedavi edilmesi gereken yanık türüdür. Hastalarda hastane ortamında uygulanan tedavinin yanında yapılacak bazı uygulamalar yanığın iz bırakma oranını azaltır ve daha hızlı iyileşmesini sağlar. 

Bu uygulamalar;

• En öncelikli olarak hastalar yanık oluştuğu an yanık bölgesine buz değil soğuk su ile soğutma işlemi yapmalıdır. Bu işlem buzla yapılırsa; hastada buzun yanık bölgesine ani teması sonucu yanık derinleşebilir. Bu durum hastada yanığın iz bırakma riskini arttırır. Bu işlem soğuk suyla yapılırsa hastada oluşabilecek şişlik ve kızarıklık azalır.
• Hastaların hastaneye başvurmadan önce temiz bir bezi soğuk suyla ıslatarak uyguladıkları soğuk kompres uygulaması; hastaneye gidene kadar geçen sürede yaranın şişmesini ve enfeksiyon kapmasını önler.
• 3.derece yanıklar ısı kaynağına uzun süreli temas sonucu oluşur . Yanık oluşumuna yol açabilecek güneş ışını maruziyeti, elektrik kaynağına korunmasız dokunmak, sıcak su maruziyeti gibi uygulamalardan uzak kalmak 3.derece yanık gelişimini önler. Hastada bu uygulamalar yapılacaksa koruyucu giysi giymek yada güneş kremi sürmek gibi koruyucu faaliyetler yapılmalıdır.
• 3.dereceden yanığı bulunan kişiler iyileşme sürecinde yanık bölgesini sıkacak giysilerden ve güneş ışınından korumalıdır.
• Yanıklara iyi geldiği düşünülen ancak temas etmesi halinde yanığın derecesini arttırıp iyileşmeyi zorlaştıran gıdalardan ve uygulamalardan uzak durulmalıdır. Bunlardan en sık bilinenleri; yanık bölgesine diş macunu sürmek, tereyağı sürmek, yumurta akı sürmek, zeytinyağı sürmek gibi uygulamalardır. Bu tarz davranışlardan kaçınılmalıdır.
• Yanığa dokunmadan önce ellerin yıkanması, varsa eldiven kullanılması hastada yara bölgesinde enfeksiyon gelişimini önler.
• Yanık iyileşme sürecinde kaşıntı yaratabilir. Bu durumda yara bölgesi kaşınmamalıdır. Yara bölgesi kaşınırsa hem enfeksiyon riski taşır, hem de iyileşirken iz bırakabilir.

3. Derece Yanıkta Kullanılan İlaçlar

3.derece yanığın tedavisi hastane ortamında yapılır. Hastanede uygulanan tedavinin yanında hekimin reçete ettiği bazı ilaçların ve kremlerin kullanımı hastada yara iyileşmesini hızlandırır ve iz bırakma riskini azaltır. 

3.derece yanıkta kullanılan ilaçlar;

• Yanık Kremleri: Yanık kremleri hastalarda yanığın bulunduğu bölgeye uygulandığında    hastada yara iyileşmesini hızlandırır. İçerik olarak gümüş sülfadiazin içeren bu kremlerin yan etkileri arasında sinirlilik, baş ağrısı, baş dönmesi, görme bozukluğu, titreme ve nöbet geçirme gibi semptomlar görülebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve derhal hekime başvurulmalıdır.
• Ağrı Kesici İlaçlar: Bu ilaçlar hastada var olan ağrının hafifletilmesine yardımcı olur. İçerik olarak parasetamol, ibuprofen, Naproksen gibi maddeler barındırır. Bu ilaçların yan etkileri arasında baş dönmesi, bulantı, kusma, ishal, kabızlık gibi semptomlar görülebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilip hekimle irtibata geçilmelidir.
• Topikal Anestezikler: Bu İlaçlar hastada var olan ağrı ve yanma semptomlarını hafifletmek için yanık bölgesine uygulanan kremlerdir. İçerik olarak lidokain adlı anestezik (uyuşturucu) maddeyi içeren bu ilaçların yan etkileri arasında ciltte kızarıklık, baş dönmesi, görme bozukluğu, titreme, nöbet geçirme gibi semptomlardır. Bu semptomlar hastayı rahatsız ediyorsa ilaca ara verilmelidir.
• Antibiyotik İlaçlar: Bu ilaçlar hastada komplikasyon olarak gelişebilecek enfeksiyonun önüne geçilmesini sağlar. İçerik olarak amoksisilin, klavulanik asit, siprofloksasin, ofloksasin, moksifloksasin gibi maddeleri barındırır. Bu ilaçların yan etkileri arasında baş ağrısı, baş dönmesi, ciltte kızarıklık, ishal, kabızlık, bulantı, kusma gibi semptomlar bulunur. Bu semptomlar hastayı rahatsız ediyorsa ilaca ara verilmelidir.

3. Derece Yanık Ameliyatı

3.derece yanık tedavisinde oluşan bül patlatılır ve soyulan deri çıkarılır. Bu tedavi hastada bül oluşumu ve deri soyulması bitene kadar devam eder.

Bu tedavi sonrasında hastada yara izi oluşumu genellikle minimal düzeydedir. Ancak hastaların bazılarında derin yara izi oluşabilir. Bu durum hastalarda estetik kaygıya yol açar. Oluşan yara izinin düzeltilmesinde greft veya flep cerrahisi uygulanır. 

Greft bir bölgedeki dokunun tamamen çıkarılıp yara izi bulunan bölgeye nakledilmesidir. Nakledilen derinin kanlanması nakil bölgesinde oluşturulacak yeni damar bağlantıları ile sağlanır.

Flep ise yanık izi bulunan bölgenin yakınındaki sağlam deri bölgesinin kanlanmasını değiştirmeden yana kaydırma işlemi ile yanık yüzeyin üzerinin kapatılmasıdır. Flep dokusu kaydırma işlemi ile yapıldığı için yeniden kanlandırma yöntemine gerek kalmaz.

Yanık cerrahisinde hangi yöntemin uygulanacağı hastanın genel durumuna ve hekim-hasta ortak kararına göre belirlenir. Ameliyat sonrası hasta 2-3 gün kadar hastanede kalır. Herhangi bir komplikasyon görülmezse hasta taburcu edilir. Ancak hastaya belli zaman aralıklarında kontrole gelmesi söylenerek nakledilen dokunun genel durumuna bakılır. 

Gebelikte 3. Derece Yanık

Gebelik dönemi pek çok hastalık konusunda direnç kazanıldığı, birçoğunun da seyrinin ağırlaşabildiği bir dönemdir. Bu durumun açıklaması gebelik döneminde hormonal durumun değişmesi ile açıklanabilir.

Tıpkı diğer insanlardaki gibi gebelik döneminde de üçüncü derece yanık çoğunlukla uzun süreli sıcak su teması, sıcak nesneler yada güneş ışınları ile uzun süreli direkt maruziyet sonucu oluşur. Bu durum anne adayında ciltte kızarıklık, bül oluşumu, kabuklanma ve soyulma gibi semptomlara yol açar.

Gebelik döneminde yükselen; kadınlık hormonları olarak adlandırılan östrojen ve progesteron adlı hormonlar, anne adayında yara bölgesinin daha çabuk iyileşmesine ve yara izi oluşumunun azalmasına yardımcı olur. Ancak yine de diğer bireylerde uygulanan tedavi yöntemleri anne adayında da uygulanmalıdır.

Bebek ve Çocuklarda 3. Derece Yanık

Bebeklik ve çocukluk dönemi, dış dünyanın keşfedildiği, buna bağlı olarak da travmaların sık olduğu bir dönemdir. Bu travmalardan biri de üçüncü derece yanık oluşumudur. Bu yanıklar genellikle uzun süreli sıcak su teması, elektrik teması, sıcak nesnelerle uzun süreli temas, denize girdikten sonra güneş ışınlarına uzun süreli direkt maruziyet sonucu oluşur.

Bebek ve çocuklarda hücre yenilenmesi erişkinlere göre daha hızlı olduğu için; yaranın iyileşme hızı yetişkinlere göre daha hızlıdır. Ancak çocuklarda üçüncü derece yanık tedavisinde yine erişkinlerde kullanılan yöntemler uygulanır.

3. Derece Yanıklarda Hangi Doktora Gidilir?

Diğer deri hastalıklarında olduğu gibi deri yanıklarıyla da esas olarak ilgilenen, hastalığa tanı koyan ve gerekli tedaviyi uygulayan bölüm Deri ve Zührevi Hastalıkları (Dermatoloji) bölümüdür. Ancak üçüncü derece yanığa sahip hastalar çoğunlukla acil servise başvurur. Acil hekimi hastanın muayenesini yapıp gerekli tedaviyi uygular. Gerekli gördüğü durumlarda hastayı Dermatoloji bölümüne sevk edebilir.

3 derece yanıklar bül oluşumu ve deri soyulması ile kendini gösteren yanık türüdür. Tedavide bu deri katmanlarının ve bülün ortadan kaldırılması gerekir. Bu durumda hasta Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi bölümüne de sevk edilebilir. 

Hastalarda tedavi sonrası yara izi kaldıysa; bu izin tedavisi için cerrahi girişime başvurulabilir.