- kromozom anomalileri, insan genetik sağlığını derinden etkileyen kompleks bir hastalık grubudur. Bu kromozomdaki yapısal veya sayısal değişiklikler, Edwards sendromu (Trizomi 18) başta olmak üzere ciddi gelişimsel bozukluklara yol açabilir. İşte bu hastalıkların tıbbi mekanizmaları ve klinik yönetimi:
18. Kromozom Anomalilerinin Temel Türleri
Trizomi 18, en sık görülen form olup her 5.000 canlı doğumda bir görülür. Kromozomun tamamının ekstra bir kopyasıyla karakterizedir. Monozomi 18 ise kromozomun bir kopyasının eksik olması durumudur ve son derece nadirdir. Kromozom 18’in kol kayıpları (18p- veya 18q- sendromları) ise spesifik gen bölgelerinin silinmesiyle ortaya çıkar. Bu silinmeler, mikrodelesyon teknolojileriyle tespit edilebilen submikroskobik kayıpları içerir.
Klinik Belirtiler ve Tanı Kriterleri
Trizomi 18’de yenidoğanlarda tipik fiziksel bulgular gözlemlenir. Küçük kafa yapısı (mikrosefali), düşük kulak yerleşimi, sıkı yumruk (işaret parmağının orta parmak üzerine kıvrılması) ve rocker-bottom ayak tabanı karakteristiktir. İç organ anomalileri arasında konjenital kalp defektleri (VSD, PDA), böbrek malformasyonları ve gastrointestinal sistem anomalileri öne çıkar. Nörolojik gelişim geriliği hemen tüm vakalarda mevcuttur.
Tanısal Yaklaşımlar
Prenatal tanıda birinci trimester kombine testi (ense kalınlığı, PAPP-A, β-hCG) risk belirlemede önemlidir. Anormal tarama sonuçlarında amniyosentez veya CVS ile kromozomal mikroarray analizi yapılır. Postnatal dönemde ise klinik fenotip temel alınarak FISH veya karyotipleme doğrulayıcı test olarak kullanılır. Günümüzde yeni nesil dizileme (NGS) teknikleri, mozaik formların tespitinde kritik rol oynar.
Multidisipliner Tedavi Stratejileri
- Kardiyak Müdahaleler: Ventriküler septal defekt gibi konjenital kalp hastalıklarında cerrahi onarım yaşam beklentisini artırır.
- Beslenme Desteği: Yutma güçlüğü olan bebeklerde gastrostomi tüpü ile enteral beslenme hayati önem taşır.
- Nörolojik Rehabilitasyon: Fizik tedavi, konuşma terapisi ve ergoterapi ile motor beceriler desteklenir.
- Endokrin Takip: Büyüme hormonu eksikliği ve hipotiroidi için hormon replasman tedavileri uygulanır.
Prognozu Etkileyen Faktörler
Mozaik trizomi 18 vakaları, tam trizomiye göre daha iyi sağkalım oranlarına sahiptir. Yaşam süresini belirleyen ana faktörler arasında konjenital kalp defektinin şiddeti, nöbet kontrolü ve tekrarlayan aspirasyon pnömonilerinin önlenmesi yer alır. Güncel verilere göre tam trizomili bebeklerin %50-60’ı ilk haftada, %90’ı ilk yılda kaybedilir.
Aile Danışmanlığı ve Etik Yaklaşımlar
Prenatal tanı sonrası genetik danışmanlık, ailelere hastalığın seyri ve olası komplikasyonlar konusunda detaylı bilgi sunar. Palyatif bakım seçenekleri, yaşam kalitesini artırmaya yönelik tıbbi kararların alınmasında kılavuzluk eder. Destek grupları ve psikososyal hizmetler, ailelerin duygusal yükünü hafifletmede etkilidir.
Güncel Araştırmalar ve Umut Vadeden Gelişmeler
Kromozom 18 Regülasyon Ağı (C18RN) gibi organizasyonlar, gen terapisi ve hedefe yönelik farmakolojik yaklaşımlar üzerinde çalışmaktadır. CRISPR-Cas9 teknolojisiyle yapılan deneysel çalışmalar, spesifik gen düzenlemesinin gelecekte semptomatik tedavilere katkı sağlayabileceğini göstermektedir.
