1. Derece Yanık

1. Derece Yanık Nedir?

Birinci derece yanıklar; derinin epidermis adlı katmanının yüzeysel kısmını etkileyen yanık çeşididir. Cilt derisi; en dışta epidermis, epidermisin altında dermis, dermisin de altında deri altı doku olan hipodermis adlı dokudan oluşan bir yapıdır. Epidermis, damarsal yapı içermeyen; keratinosit adlı hücreleri barındıran katmandır. Dermis ise damar ve sinir yapısı içeren; ter ve yağ bezlerini barındıran; epidermisin yenilenmesini sağlayan deri katmanıdır.

1. derece yanıklar epidermis tabakasının en dış kısmını etkileyen yanık türüdür. Ödem oluşturan bu yanık türünde genellikle su toplanması (bül oluşumu) görülmez. Yara kırmızı renkte, kuru ve oldukça acı verici tarzdadır. 1.derece yanıklar kısa zamanda çoğunlukla iz bırakmadan iyileşir.

1. derece yanıklar insanların yaşamı boyunca bir veya birkaç kez karşılaşabildiği ısı, elektrik, kimyasal madde veya radyasyon gibi yüksek ısı kaynaklarıyla teması sonucu oluşan yanık türüdür. Bu tür yanıklar ciddiye alınması gereken durumlardır ve tedavi edilmediğinde oluşabilecek komplikasyonlarla birçok sekel bırakıcı etki yaratabilir.

1. Derece Yanık Belirtileri

Yanıklar; yanığın etkilediği katmandaki hasara göre pek çok farklı semptoma yol açabilirler.

Bunlar arasında en sık görülen belirtiler;

• Ciltte Kızarıklık: Deri bölgesinin 1.derece yanıklarında; kan damarlarının üzerini örten deri bölgesi hasarlandığı için ciltte kızarıklık belirtisi görülebilir.
• Ağrı: Derinin üst yüzeyi; serbest sinir sonlanmaları denen ufak sinir yapılarını barındırır. Herhangi bir travma yada yanık durumunda; bu serbest sinir sonlanmalarının yüzey örtüsü hasarlanır. Bu durum hastalarda çok şiddetli ağrıya neden olur.
• Deride Soyulma: 1.derece yanıklarda derinin epidermis kısmındaki yüzeysel hücreler hasarlanır. Bu durum hastada bir süre sonra deri soyulmalarına yol açar.
• Deride Kuruluk: Diğer yanık türlerinin aksine 1.derece yanıklarda deride su toplanması(bül oluşumu), kanama gibi belirtiler görülmez. Bu durum deride kuruluk yaratır. Hekimin yanık derecesini belirlemede bu kriter önemlidir.
• Kaşıntı: 1.derece yanıklarda iyileşme döneminde kaşıntı sık rastlanan bir semptomdur.

1. Derece Yanık Nedenleri

1. derece yanıkta yanığa yol açan nedenden çok; yanığın vücutta yarattığı tahribat önemlidir. Bu tahribata yol açan ısı kaynağıyla temas süresidir. Aynı ısı kaynağıyla çok kısa süreli bir temasla sadece birinci derece yanık oluşurken; ısı kaynağı ile uzun süreli temasta ikinci, üçüncü hatta dördüncü derece yanık bile oluşabilir.

Birinci derece yanıklar en sık güneş yanığı, ısı kaynağına maruziyet, elektrik kaynağına maruziyet, sıcak su maruziyeti, radyasyona maruz kalma gibi nedenlerle oluşur. Bu nedenler içerdikleri ısı sonucu derinin yüzeysel katmanını hasarlandırarak birinci derece yanığa yol açar.

1. Derece Yanık Teşhisi

1. derece yanık; çoğunlukla evde tedavi edilebilen; hastaneye başvuruyu gerektirmeyen bir yaralanma türüdür. Hastalar çoğunlukla ev ortamında temas ettiği sıcak nesneler sonucu birinci derece yanığa maruz kalır. Evde uygulanabilecek bazı doğru yöntemlerle bu yanık türü kolaylıkla tedavi edilebilir.

1. derece yanığın hastane başvurusu sonucu teşhisi anamnez ve fizik muayene yöntemi ile yapılır. Anamnez hastanın hastalığı hakkında var olan şikayetlerini dile getirmesi durumudur. Hastalar sıklıkla sıcak bir nesne, elektrik yada güneş ışını teması sonucu gelişen kızarıklık, ağrı ve derideki soyulmadan şikayetçi olur. Hekim hastanın şikayetlerini dinler, şikayetlere neden olacak sıcak nesne yada güneş ışını ile temas olup olmadığını sorgular. Ardından fizik muayeneye geçer.

Fizik muayenede hekim hastada yanık olduğunu düşündüğü bölgeyi inceler. Bölgede kızarıklık olması, su toplanması (bül oluşumu) olmaması ve ağrının şiddetli olması hastanın 1.derece yanık olduğu konusunda fikir edinilmesini sağlar. Tanı bu şekilde konur.

1. Derece Yanık Tedavisi

1. derece yanıklar derinin en üst katmanında gelişen yanıklardır. Güneş yanığı, sıcak nesne ile temas sonucu oluşan yanıklar bu tür yanığa örnektir. Bu tarz yanıklarda derinin yanık olan bölgesinin soğutulmasını sağlamak, ağrıyı azaltmaya yönelik ve yaranın iltihaplanmasını önlemeye yönelik medikal tedavi uygulamaları (ağrı kesici ilaçlar, antibiyotik ilaçlar) yapılabilir. 1. derece yanıkta yanık bölgesi 1-2 hafta içinde iz bırakmadan iyileşir.

Yanık bölgesine uygulanacak soğuk uygulama buzsuz soğuk su ile yapılmalıdır. Yanık bölgesine kesinlikle buz temas ettirilmemelidir. Buzla temas eden yanık yüzeyi daha da derin yanıklarla sonuçlanabilir. Buzsuz soğuk su uygulaması yaklaşık 45 dakika kadar uygulanmalıdır.

Yanık bölgesinin soğuk uygulamasında bir diğer yöntem soğuk kompres uygulamasıdır. Soğuk suyla ıslatılmış ıslak bezlerin yanık bölgesine uygulanması hastada yanık sonucu oluşan kızarıklık ve ödemin iyileşmesine yardımcı olur.

1. Derece Yanık Tedavi Edilmezse

1. derece yanık çoğunlukla ev ortamında dahi tedavi edilebilen, tedavi sonucu herhangi bir iz veya sekel bırakmadan iyileşebilen en düşük dereceli yanık çeşididir. Bu yanık türünde önemli olan hastanın yanık bölgesinde gelişebilecek iltihaplanmayı önlemek ve hastanın yanık bölgesinin buzla temasını engelleyerek daha derin bir yanık bölgesi oluşumunu engellemektir.

1. derece yanık tedavi edilmezse ve yara bakımı temiz olmazsa; hasta yaranın kabuklarını sürekli kaldırma eğiliminde olursa bir süre sonra bu yanık bölgesi iltihaplanabilir. İltihaplanan yanık bölgesi daha derin yaraların oluşumuna, oluşan yaraların geç iyileşmesine ve sekel bırakmasına neden olur. Hastalarda bu durumdan kaçınılmalıdır.

1. Derece Yanığa Ne İyi Gelir? Ne İyi Gelmez?

1. derece yanık çoğunlukla sıcak su, güneş ışını yada sıcak nesnelerle temas sonucu oluşan, kendiliğinden yada tedavi ile birkaç günde iz bırakmadan iyileşen bir olaydır. Hastalarda uygulanacak bazı davranışlar ve uygulamalar komplikasyon oluşumunu önlemede ve yanığın daha hızlı iyileşmesinde özel önem taşır.

Bu davranışlar ve uygulamalar;

• En öncelikli olarak hastalar yanık bölgesine buz değil soğuk su ile soğutma işlemi yapmalıdır. Bu işlem buzla yapılırsa; hastada buzun yanık bölgesine ani teması sonucu yanık derinleşebilir. Bu işlem soğuk suyla yapılınca hastada var olan şişlik ve kızarıklık azalır.
• Hastaların hastaneye başvurmadan önce temiz bir bezi soğuk suyla ıslatarak uyguladıkları soğuk kompresler hastaneye gidene kadar geçen sürede yaranın enfeksiyon kapmasını ve şişmesini önler.
• Evde tedavi edilen, küçük bölgeyi kaplayan birinci derece yanıklarda; aloe vera bitkisi oldukça iyi sonuçlar doğurur. Aloe veranın yaprağının kırılmasıyla elde edilen jel yanık bölgesine uygulandığında iz bırakmadan iyileşmeyi hızlandırır.
• Saf balın yanık bölgesine uygulanması; ağrıyı azaltır, yaranın enfeksiyon kapmasını engeller ve yaranın iyileşmesini hızlandırır.
• Birinci derece yanıklar çoğunlukla güneş ışınına maruziyet sonucu oluşur. Bu durumu yaşamak istemeyen hastalar güneş ışınından uzak kalmalı, güneşe çıkılmak zorunda kalındığı zaman yüksek faktörlü güneş kremleri kullanılmalıdır.
• Yanık gelişen kişi iyileşme sürecinde güneş ışınına maruz kalacaksa; bu durumda hasta yanık bölgesini ince bir bez örtü ile kaplamalıdır. Bu durum yara iyileşmesini hızlandırır ve yara bölgesinde enfeksiyon gelişimini önler.
• Yanıklara iyi geldiği düşünülen ancak temas etmesi halinde yanığın derecesini arttırıp iyileşmesini engelleyen gıdalardan ve uygulamalardan uzak durulmalıdır. Bunlardan en sık bilineni; yanık bölgesine diş macunu sürmek, tereyağı sürmek, yumurta akı sürmek, zeytinyağı sürmek gibi uygulamalardır. Bu tarz davranışlardan kaçınılmalıdır.
• Yanığa dokunmadan önce ellerin yıkanması, varsa eldiven kullanılması hastada enfeksiyon gelişimini önler.
• Yanık iyileşme sürecinde kaşıntı yaratabilir. Bu bölge kaşınmamalıdır. Kaşınan bölge enfeksiyon için elverişli hale gelir.

1. Derece Yanık İlaçları

1. derece yanığın tedavisi çoğunlukla evde yapılır. Yaraya uygulanacak bazı kremler yaranın iyileşmesini hızlandırır, kullanılan diğer bazı ilaçlar da hastada komplikasyon gelişimini önler.

Birinci derece yanıkta kullanılan ilaçlar;

• Yanık Kremleri: Yanık kremleri hastalarda yanığın bulunduğu bölgeye uygulandığında hastada yara iyileşmesini hızlandırır. İçerik olarak gümüş sülfadiazin içeren bu kremlerin yan etkileri arasında sinirlilik, baş ağrısı, baş dönmesi, görme bozukluğu, titreme ve nöbet geçirme gibi semptomlar bulunur. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.
• Ağrı Kesici İlaçlar: Bu ilaçlar hastada var olan ağrının hafifletilmesine yardımcı olur. İçerik olarak parasetamol, ibuprofen, naproksen gibi maddeler barındırır. Bu ilaçların yan etkileri arasında baş dönmesi, bulantı, kusma, ishal, kabızlık gibi semptomlar görülebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.
• Topikal Anestezikler: Bu ilaçlar hastada var olan ağrı ve yanma semptomlarını hafifletmek için yanık bölgesine uygulanan kremlerdir. İçerik olarak lidokain adlı anestezik (uyuşturucu) maddeyi içeren bu ilaçların yan etkileri arasında ciltte kızarıklık, baş dönmesi, görme bozukluğu, titreme, nöbet geçirme gibi semptomlardır. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.
• Antibiyotik İlaçlar: Bu ilaçlar hastada komplikasyon olarak gelişebilecek enfeksiyonun önüne geçilmesini sağlar. İçerik olarak amoksisilin, klavulanik asit, siprofloksasin, ofloksasin, moksifloksasin gibi maddeleri içeren bu ilaçların yan etkileri arasında baş ağrısı, baş dönmesi, ciltte kızarıklık, ishal, kabızlık, bulantı, kusma gibi semptomlar görülebilir. Bu semptomlar hastayı rahatsız edecek düzeye ulaştığında ilaca ara verilmeli ve mutlaka bir hekime başvurulmalıdır.

Gebelikte 1. Derece Yanık

Gebelik dönemi pek çok hastalık konusunda direnç kazanıldığı, birçoğunun da seyrinin ağırlaşabildiği bir dönemdir. Bu durumun açıklaması gebelik döneminde hormonal durumun değişmesi ile açıklanabilir.

Tıpkı diğer insanlarda olduğu gibi gebelerde de 1. derece yanık çoğunlukla sıcak su, sıcak nesnelere temas yada güneş ışınına direkt maruziyet sonucu oluşur. Bu durum hastada ciltte kızarıklık, ödem oluşumu, su toplanması görülmemesi, kabuklanma gibi belirtilere sahiptir. Gebelik döneminde yükselen; kadınlık hormonları olarak da adlandırılan östrojen ve progesteron adlı hormonlar, anne adayında yara bölgesinin daha çabuk iyileşmesini ve yaranın iz bırakmamasını sağlar. Ancak yine de diğer bireylerde uygulanan tedavi yöntemleri anne adayında da uygulanır.

Bebek ve Çocuklarda 1.Derece Yanık

Bebeklik ve çocukluk dönemi, dış dünyanın keşfedildiği, buna bağlı da pek çok travma ve kazaları içerisinde barındıran bir süreçtir. Bu kazalardan biri de 1. derece yanık oluşumudur. Bu yanıklar genellikle sıcak su ve sıcak nesnelere temas, denize girdikten sonra güneş ışınlarına direkt maruziyet gibi nedenlerden dolayı oluşur.

Bebek ve çocuklarda hücre yenilenmesi yetişkinlere göre daha hızlı olduğu için; yaranın iyileşme hızı yetişkinlere göre oldukça hızlıdır. Ancak tedavi için yine yetişkinlerdeki yöntemler uygulanır.

1. Derece Yanık için Hangi Doktora Gidilir?

Tıpkı diğer deri hastalıklarında olduğu gibi birinci derece deri yanıklarında da hastalıkla esas olarak ilgilenen, hastalığa tanı koyan ve gerekli tedaviyi uygulayan bölüm Deri ve Zührevi Hastalıkları (Dermatoloji) bölümüdür. Ancak birinci derece yanığa sahip kişiler çoğunlukla evde tedavi uygular, bazen de acil servise başvurur. Acil hekimi hastanın muayenesini yapıp, gerekli tedaviyi uygulayabilir. Gerekli gördüğü durumlarda hastayı Dermatoloji bölümüne sevk edebilir.

Hastalar ısı kaynağı ile temas sonrası yaşadıkları şiddetli ağrı, cilt kızarıklığı, soyulma gibi belirtileri yaşadığı zaman bir hekime muayene olmalıdır.