Uyku Problemi

Uyku Problemi Nedir?

Birçok insan uyku probleminden mustarip olabiliyor. Genellikle uyku problemleri stres, yolculuklar (özellikle yurtdışı), genel sağlık problemleri veya normal rutini bozan durumlardan kaynaklanmaktadır. Ancak uyku problemi düzenli bir şekilde oluyorsa ve kişilerin günlük yaşamını etkiliyorsa, kişilerde uyku problemi ya da bozukluğu söz konusu olabilir.

Uyku problemleri, yeterince kaliteli uyku alma düzenini sıklıkla olumsuz yönde etkileyen bir durumdur. Ara sıra uyumakta zorluk çekmek normal olsa da, geceleri uyumakta düzenli olarak sorun yaşamak, bitkin bir şekilde uyanmak veya gün içinde uykulu hissetmek normal olarak kabul edilmemektedir.

Amerika’da yapılan araştırmalar neticesinde yetişkinlerin üçte birinden fazlası 24 saatlik bir süre içinde 7 saatten daha az uyuduğunu gösteriyor. Aynı araştırma lise öğrencilerinin %70’inden fazlasının hafta içi 7 saatten az uyuduğunu göstermektedir. Bu yaş grubunun ortalama 8 ila 10 saat uyuması gerekmektedir.

Bazı durumlarda uyku problemleri, bedensel veya zihinsel sağlık bozukluklarından kaynaklı yaşanıyor olabilir. Bu uyku sorunları, altta yatan nedenlerin ortadan kalması ile ortadan kalkmaktadır. Uyku problemleri genel olarak tıbbi tedavi ve yaşam tarzı değişikliklerinin kombinasyonu ile kontrol altına alır.

Uyku Problemi Belirtileri

Uyku problemi veya bozukluğunun belirtileri durumun şiddetine ve alt tiplerine göre farklılık göstermektedir. Ayrıca, uyku probleminin altta yatan nedenine göre de belirtilerin şiddeti ve süresi değişmektedir.

Uyku bozukluğunun alt tipleri ve belirtileri şu şekildedir:

İnsomnia (uykusuzluk): Uykuya dalmanın ve uykuda uzun süre kalmanın güçleştiği durumlara insomnia denir. Jet lag (uzun uçuş sonrası uyku bozukluğu), anksiyete (kaygı bozukluğu), yoğun stres, hormonal ve sindirim sistemine ait bozukluklardan uykusuzluk problemi gelişebilir. İnsomnia (uykusuzluk) genel sağlık ve yaşam kalitesini bozabilir, ayrıca şu belirtilere neden olabilir:

• Depresyon
• Konsantrasyon bozukluğu
• Sinirlilik hali
• Kilo artışı
• İş ve okul hayatında performans kayıpları

Gelişmiş toplumlarda yetişkinlerin %40’ı hayatların bir döneminde uykusuzluk problemi yaşarlar.

Uyku apnesi: Uyku apnesi, uyku sırasında tekrarlayan solunum durması olarak tanımlanmaktadır. Bu durum vücudun daha az oksijen ile buluşmasına neden olan ciddi bir tıbbi hastalıktır. Ayrıca, bu durum uyku problemine neden olmaktadır.

İki Alt Tipe Ayrılmıştır

Obstrüktif uyku apne sendromu, hava yollarındaki tıkanmaya veya daralmaya bağlı olarak ortaya çıkmaktadır.

Santral uyku apnesi sendromu, beyin ile solunumu kontrol eden kaslar arasındaki bağlantıda bir problem vardır. Solunum, beyin kaynaklı problemler nedeniyle durmaktadır.

Uyku sırasında ortaya çıkan fizyolojik olaylar (Parasomnia): Uyku sırasında anormal hareketlere ve davranışlara neden olan bir uyku problemidir.

Genelde kişilerde şu belirtiler vardır:

• Uyurgezerlik
• Altını ıslatma
• Sayıklama
• Kabuslar görme
• İnleme, çığlık atma
• Diş gıcırdatma veya çene kilitlenmesi

Huzursuz bacak (Restless Leg) sendromu: Bacaklarda huzursuzluk hissi ile kendini belli eder. Belirtileri özellikle akşam ve gece yatarken ortaya çıkarak kişilerin uyku problemi yaşamasına neden olur. Hastalar, istemsiz hareket ettirme dürtüsünden, bacaklarda karıncalanma hissinden ve seğirmeden şikayet ederler.

Narkolepsi: Kişiler, bir önceki gece ne kadar iyi uyusalar da gün içinde ansızın bastırabilen uyuma isteği yaşarlar. Gün içinde uyuyup uyandıklarında kısa bir süre kas tonusunun kontrolünün kaybolması ile geçici uyku felci yaşarlar. Bu kişiler, aşırı, ağır ve derin uyku problemi yaşarlar.

Genel olarak uyku probleminin belirtileri şunlardır:

• Uykuya geçmede ve uykuda kalmada zorluk
• Gündüz hissedilen aşırı yorgunluk hissi
• Gün içinde önlenemez fazla uyku problemi
• Nefes alıp vermedeki düzensizlik
• Uyuma ve uyanma saatlerinde istem dışı değişiklikler
• Sinirlilik ve anksiyete (kaygı bozukluğu)
• Okul ve iş hayatında başarısızlıklar
• Konsantrasyon kayıpları
• Depresyon
• Aşırı kilo alma

Uyku Problemi Nedenleri

Uyku problemi oluşmasında altta yatan birçok neden bulunmaktadır. Kişilerin yaşam tarzı, uyku alışkanlıkları ve sağlık durumu uyku problemi gelişmesinde rol oynayabilir.

Yetişkinler, en az 7 saat uykuya ihtiyaç duyarlar. Bununla birlikte, birçok yetişkin uykuya dalmakta veya gece boyunca uyumakta zorluk yaşamaktadır. Özellikle iş yoğunluğu olan mesleklere çalışan orta yaşlı kişilerin %50’ye yakını uyku problemi yaşamaktadır.

Kişilerin yaşam tarzı ve altta yatan tıbbi sorunlar uyku problemimin gelişmesine katkıda bulunur.

Uyku probleminin yaşam tarzına bağlı olan nedenleri şunlardır:

• Uykudan önce kişilerin egzersiz yapması, elektronik cihazlar kullanması, sigara veya kafein ağırlıklı içecekler içmesi
• Yatmadan önce ağır bir yemekler ya da sık sık atıştırmalılar tüketmek
• Gün boyunca fiziksel olarak aktif olmamak
• Yoğun stres altında kalmak
• Gürültülü, sıcak veya yoğun ışık olan ortamlarda uyumaya çalışmak

Uyku problemi yaratacak tıbbi rahatsızlıklar ise şunlardır:

• Uyku apnesi
• Noktüri (sık idrara çıkma)
• Kronik ağrılı hastalıklar (romatizma, fibromiyalji vb.)
• Bel ağrısı
• Baş ağrısı ve migren
• Alerji (astım, alerjik rinit vb.) veya üst solunum yolu enfeksiyonları
• Anksiyete (kaygı bozukluğu), depresyon ve kronik stres gibi psikolojik hastalıklar
• Parkinson ve Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklar

Uyku Problemi Teşhisi

Öncelikle uyku problemi yaşayan kişilerin hasta öyküsü doktorlar tarafından alınarak hastanın belirtileri ve tıbbi geçmişi hakkında bilgi sahibi olunur.

Hasta öyküsü alınırken hastalara şu sorular sorulur:

• Daha önce bir rahatsızlığınız oldu mu?
• Hangi ilaçları kullanıyorsunuz?
• Bugünlerde çok sık stres altında kalıyor musunuz?
• Ne kadar alkol içiyorsunuz?
• Gün içinde ne kadar kafein tüketiyorsunuz?

Ayrıca doktorlar hastalarına şu testleri uygulayarak uyku probleminin altında yatan nedenleri ortaya çıkarmaya çalışır:

Polisomnografi (uyku testi): Hastalar uyku laboratuvarına (uyku bozukluğu merkezi) yatırılarak uyku testine tabi tutulur. Genelde hastalar 1 veya 2 gece burada misafir edilir. Hastanın kalbi, beyni, hareketleri ve nefes alma düzeni monitörlere bağlanarak izlenir. Uyku testinin sonucu nöroloji uzmanı, göğüs hastalıkları uzmanı ve kulak, burun ve boğaz (KBB) hastalıkları uzmanı tarafından ayrı ayrı değerlendirilir.

Elektroensefalografi (EEG): Bu test, polisomnografi testinin bir kısmı olarak değerlendirilir. Test boyunca beyindeki elektriksel hareketler izlenir ve değerlendirilir.

Çoklu uyku latans testi (MSLT): Gün içindeki uyku hali bu test yardımı ile değerlendirilir. Ayrıca bu test, Narkolepsi şüphesi ile değerlendirilen hastalara polisomnografi ile birlikte uygulanır.

Bu testler, uyku problemleri için uygulanacak tedavi sürecini belirlemede çok önemlidir. Ayrıca internet ortamında kişiler kendilerine uyku bozukluğu testi uygulanabilirler.

Uyku Problemi Tedavisi

Uyku problemlerinin tedavisi altta yatan nedene bağlı olarak değişebilmektedir. Genel olarak tıbbi tedaviler ile yaşam tarzındaki değişiklikler birlikte uygulanarak uyku problemi tedavi edilmeye çalışılır.

Yaşam tarzı değişiklikleri: Kişiler, hayatlarındaki bazı alışkanlıkları değiştirerek daha kaliteli bir uyku sahibi olabilirler.

Değişiklikler şunları içermektedir:

• Daha düzenli diyet ve spor alışkanlıkları
• Uyumadan önce ağır yiyecekleri veya abur cuburları tüketmemek
• Uykudan önce yoga ve meditasyon yapmak, kitap okumak veya sıcak bir duş almak
• Yatakta mobil cihazları kullanmamak
• Akşamları ağır ve yorucu sporlar yapmamak
• Obez tanısı almış kişilerin uzman bir diyetisyen kontrolünde kilo vermesi
• Depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) yaşayan kişilerin gerekli profesyonel desteği alması

İlaç tedavisi: Bazı vakalarda doktorlar altta yatan hastalığa bağlı olarak hastalara ilaç vermek suretiyle uyku problemlerini tedavi etmeye çalışırlar. İlaç tedavisi genelde kısa süreli olur ve bazen psikoterapi ile birlikte hastalara uygulanır.

Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi ile uyku problemi yaşayan bireyler, uykusuzluğa katkıda bulunan düşünceleri keşfeder ve bunları düzeltmeye çalışır. Bilişsel terapi insanlara uyku normları, yaşa bağlı uyku değişiklikleri, makul uyku hedefleri ve gün içinde şekerleme hakkında gerekli bilgileri verir.

Uyku Problemi Tedavi Edilmezse

Özellikle uyku bozukluğu hastalığının temel nedeni tedavi edilmeyen uyku apnesi ise ciddi sorunlar ortaya çıkabilir. Uyku problemine ek olarak, beyne ve kardiyovasküler sisteme zarar verebilmektedir. Uyku problemi yaşayan kişiler tedaviden uzaklaştıkça altta yatan nedene de bağlı olarak depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) yaşayabilirler. Uzun dönemde kişilerde yüksek tansiyon ve kalp hastalıkları gelişme riski artar.

Uyku problemleri kişilerin iş ve okul hayatını olumsuz yönde etkileyerek maddi ve manevi kayıplara neden olmaktadır. Ayrıca, uyku problemi yaşayan kişilerde sinirlilik seviyesi ciddi boyutlara ulaşarak aile içinde ve arkadaş çevresinde problemlere neden olmaktadır.

Uyku Problemine Ne İyi Gelir?

• Hafta içi ve hafta sonu aynı saate uyumak ve uykudan kalmak
• Uykudan önce nikotin, alkol ve kafein tüketmemek
• Uykudan önce yemek yememek
• Uykudan önce rahatlatıcı aktiviteler yapmak (duş almak veya kitap okumak)
• Serin, karanlık ve sessiz bir odada uyumak
• Gün içinde gerekli olan spor aktivitelerini yerine getirmek
• Gün içinde uyuklamayı mümkün olduğunca en aza indirmek
• Özellikle uykudan önce sigara içmemek
• Uykudan önce tüm kaygıları uzaklaştırmaya çalışmak
• Uykudan önce televizyon seyretmemek
• Obez ya da aşırı kilolu kişilerin sağlıklı ve dengeli bir şekilde kilo vermesi
• Uykudan önce ayakları sıcak tutmak
• Vücudun biyolojik saatini koruyan melatonin hormonu bakımından zengin (kiraz, vişne, ceviz, fındık) gıdaları öğünlerden eksik etmemek

Uyku Problemine Ne İyi Gelmez?

• İş veya okul hayatında yaşanılan stres
• Reçetesiz uyku ilaçları içmek
• Özellikle akşamüstünden sonra sigara ya da diğer tütün ürünlerini içmek
• Yatmadan önce cep telefonu, tablet ya da diğer mobil cihazlar kullanmak
• İş ve tatil günlerinde farklı saatlerde uyumak ve uykudan uyanmak
• Gürültülü, havasız ve ışıklı ortamlarda uyumaya çalışmak
• Obez tanısı almış olmak ya da yüksek kilolu olmak
• Sağlıklı bir diyet programına ve hareketli bir yaşama sahip olmamak
• Uyumadan önce abur cubur veya ağır yiyecekler tüketmek
• Akşamları veya uykudan önce alkollü içecekler içmek
• Gün boyu ve özellikle uyumadan önce kafein ağırlıklı içecekler içmek
• Depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu)
• İş ya da diğer nedenlere bağlı olarak sık sık ülkeler arası yolculuk yapmak (saat farkları)

Uyku Problemi İlaçları

Antiparkinson ilaçları: Huzursuz bacak sendromu ve periyodik hareket etme hastalığı (PLMD) tedavisinde kullanılan bu ilaçlar, kişilerin uyku sırasındaki belirtilerini hafifleterek daha iyi bir uyku deneyimi yaşamasına katkıda bulunur. Pramipeksol, Ropinirole ve Rotigotin bu tedavide kullanılan ilaçlardır.

Benzodiazepin: Bu ilaç grubu genel olarak gece terörü olarak da bilinen parasomnia tedavisinde kullanılsa da, ayrıca diş gıcırdatma (bruksizm) ve kısa dönem insomnia (uykusuzluk) şikayetlerinde de hastalara reçete edilmektedir. Diazepam, Orazepam ve Alprazolam hastalar en sık verilen ilaçlardır.

Antidepresanlar: Depresyon ve anksiyete (kaygı bozukluğu) tedavisinde etkili olan antidepresan ilaçların yan etkilerinden biri olan uyuşukluk veya uyuklama, uyku problemleri yaşayan kişilerin tedavisinde kullanılabilir. Mirtazapin, Trazodon ve Ketiapin doktorlar tarafından hastalara reçete edilmektedir.

Ayrıca, Modafinil ve Metilfenidat adlı ilaçlar narkolepsi tedavisinde kullanılarak uyku problemi yaşayan kişilerde etkili sonuçlar vermektedir.

Gebelikte Uyku Problemi

Bazı kadınlar hamilelik döneminde uyku bozukluğu yaşayabilir. Uyku düzenindeki bozukluklar gebelik dönemindeki hormonal değişimden etkilenmektedir. Progesteron ve östrojen hormonlarının seviyesi gebelik döneminde artmaktadır. Progesteron, beyindeki uykuyu uyaran reseptörleri bloke ederken, östrojen hormonunun artması ile REM uykusu (rüya uykusu) azalmaktadır. 3.trimester’de (son dönemde) hamile kadınların uyku bozuklukları pik yapmaktadır.

Özellikle hamileliğim son döneminde uyku bozukluğunun nedenleri şunlardır:

• Bel veya ayak ağrısı
• Sık idrara çıkma
• Reflü hastalığı veya hazımsızlık
• Mide bulantısı veya kusma
• Horlama veya burun tıkanıklığı

Çocuklarda Uyku Problemi

Bazen çocukların yatmadan önce sakinleşmesi veya uykuya geçmesi biraz zaman alabilir, ancak çocuklar yatmadan önce çok fazla sorun yaşıyor gibi görünüyorsa bu bir uyku problemi olabilir.

Çocuklarda olası uyku bozukluğunun işaretleri şunlar olabilir:

• Çocuğunuz uykudan önce şarkı söylüyor, kitaplarını düzeltiyor, bir şeyler içmek için mutfakta oyalanıyor, tuvalete gidiyor ve bunlar için saatler harcıyorsa
• Çocuklar gece uykusunda bir seferde en fazla 90 dakika uyuyorsa
• Çocuklar geceleri bacaklarının kaşıntısından şikayet ediyorsa
• Çocuklar çok yüksek sesle horluyorsa

Uyku, tüm insanlar için mutlak bir gerekliliktir, ancak özellikle büyüyen, öğrenen ve gelişen küçük çocuklar kaliteli uykuya ihtiyaç duyarlar. Genel olarak 2-5 yaş arasında (özellikle 3 yaş) arasında çocuklarda görülen uyku bozukluklarının en sık nedeni ise uyku apnesidir. Daha ileriki dönemlerde özellikle 9-11 yaş yaşındaki çocuklarda görülen uyku problemleri mobil teknolojilere olan bağımlılıktan, insomnia (uykusuzluk) ve uyku apnesinden kaynaklanmaktadır. Otizmli çocuklar, diğer çocuklara göre yaklaşık 20 dakika kadar geç uykuya dalar ve uykularından daha sık uyanırlar. Bu çocuklar ayrıca gece öfke nöbeti geçirebilirler.

Çocuklarda uyku bozukluğu erken dönemde fark edilir ve gerekli tavsiyeler, terapiler ve tedaviler alınırsa çocuklar için ömür boyu sürecek dengeli uyku alışkanlığı sağlanmış olur.

Bebeklerde Uyku Problemi

Bebeklerin uyku ihtiyaçları yaşlarına göre değişmektedir. Yenidoğanlar zamanın büyük bir kısmını uyuyarak geçirirler. Bebek büyüdükçe toplam uyku miktarı giderek azalır, ancak gece uykusunu uzunluğu artar. Genel olarak;

0- 3 Aylık Dönem

Bu dönemde bebekler için uyku, büyüme ve gelişme için kesinlikle gereklidir. Bu dönemde, anne iletişimi ve beslenme ayrıca çok önemlidir. Bu nedenle bu dönemdeki bebekler yemek yeme için uyanır, anne ve çevreyi izler ve sonra tekrar uykusuna geri döner. Bu dönemde bebekler gün içinde 8-9 saat uyurken geceleri ise 8 saat uyurlar. 2-3 aylık bebekler çok sık yemek yemeye ihtiyaç duydukları için uyku problemleri yaşayabilirler.

3-12 Aylık Dönem

Özellikle 6. aydan itibaren bebekler, geceleri daha uzun ve gündüzleri ise daha kısa uyurlar. Çocuklar doğum günlerine yaklaştıkça, gündüzleri bir veya iki kere kısa süreli uyurlar, ancak geceleri daha tutarlı ve uzun uyurlar. 4-5 aylık bebekler içinde bulundukları dünyayı keşfettikçe uyku problemleri görülmektedir. Yeni şeyler görmek, onlarla oynamak ve keşfetmek çocuklarda gündüz boyunca uyku problemleri yaşamına neden olabilir.

Bu dönemlerde gece uyanışları veya uykuya dalmakta güçlük çeken bebeklerin ortak tepkileri şu şekildedir:

• Gece uykusu başladıktan sonra sık sık uyanma ve ağlama
• Ebeveynlerin odadan ayrılması ile başlayan ağlama
• Özellikle çevresinde anne olmadan uyumayı reddetme
• Genel olarak ebeveynlerden ayrılmama

Bebek gelişiminin her aşamasında, sürekli değişen bebek bedeni ve zihni, uykuya dalma veya uykuda kalma konusunda sorun yaşanmasına neden olmaktadır. Bebekler özellikle 7-8 aylıkken aniden ayrılık anksiyetesi (kaygı bozukluğu) yaşayabilir ve gecenin bir yarısında annenin kendisini kucaklamasını isteyebilir.

Bebekler, geceleri gün içinde öğrendikleri kelimeleri zihinde tekrarlarını yaparken uykusundan uyanabilir. Kollarını ve bacaklarını esnetme dürtüsü bile onların uyku bozukluğu hastalığı belirtileri göstermesine neden olabilir. Özellikle 12-18 aylık arasındaki bebeklerde uyku problemi yaşanmasında yürüme isteği, konuşma arzusu ve genişleyen hayal gücüne bağlı olarak gelişen kabuslar neden olmaktadır.

Bebeklerin uyku problemlerinin altında bebeğin heyecan verici veya yorucu bir gün yaşanması da yatıyor olabilir. Kafeinli yiyecek ve içecekler çocukların uyumasını veya uykuda kalmasını zorlaştırabilir.

Bazı uyku bozukluklarına hastalıklar, alerji, uyku apnesi, gece terörü, uyurgezerlik veya huzursuz bacak sendromu gibi durumlar neden olabilir.

Uyku Problemi için Hangi Doktora Gidilir?

Uyku problemleri yaşayan kişilerin hastane veya diğer sağlık kuruluşlarının Nöroloji bölümünden randevu alarak uzman nörolog tarafından muayene edilmesi gereklidir. Daha sonra uzman nöroloji uzmanları tarafından muayene edilen hastalar gerekli durumlarda diğer bölümlere sevk edilebilir.

Uyku problemi, kişilerin zihinsel ve fiziksel durumunu olumsuz yönde etkileyen bir durumdur. Bazı kişilerde gelişen uyku problemleri kendiliğinden kısa bir süre içerisinde düzelebilmektedir. Daha uzun bir süre uyku problemi yaşayan kişilerde daha önce teşhis edilmemiş sağlık problemi olabilir.

Eğer aşağıdaki belirtilerden biri ya da birkaçını yaşıyorsanız uzman bir doktor tarafından muayene edilmeniz gereklidir:

• Düzenli olarak uyumakta zorluk çekiyorsanız
• Bir önceki gece yeterli uyku almanıza rağmen gün içinde yorgunluk hissediyorsanız
• Gün içinde düzenli olarak yaptığınız işleri artık yapmak zor geliyorsa
• Eşiniz veya partneriniz size yüksek sesle horladığınızı ve bazen de nefes almayı kestiğinizi söylüyorsa