Deri Şarbonu

Deri Şarbonu Nedir?

Deri şarbonu halk arasında ‘Çoban Çıbanı’ veya ‘Kara Kabarcık’ olarak bilinir. Şarbon hastalığına yol açan etken bir bakteri türü olan Bacillus Anthracis’tir. 

Bakterinin sporları doğada toprakta yaygındır ve otçul hayvanlara topraktan bulaşır. Esasen otçul hayvanların hastalığıdır. Fakat insana enfekte hayvanların veya hayvansal ürünlerin teması ile bulaşır. 

Etken insanda 3 tip hastalık oluşturur. Deri şarbonu, akciğer şarbonu ve sindirim sistemi şarbonuna neden olur. En sık görülen deri şarbonudur.

Deri şarbonunda bakteriler sıklıkla kollar, yüz ve ense bölgesinde ciltteki sıyrıklar ve çatlaklardan vücuda girerler. Püstüler şarbon ve ödemli şarbon olmak üzere 2 tip klinik tablo oluştururlar. İki tablonun da oluşumu ve gelişimi aynıdır.

Püstüler şarbonda derideki çatlaklardan bakterinin vücuda girmesi sonucu o bölgede ağrısız bir kabarıklık oluşur. Ardından bu kabarıklığın yerini içleri sıvı dolu veziküller alır. 

Veziküllerin içlerindeki sıvı bir süre sonra siyah renk alır ve veziküller patlayarak yaraları oluşturmaya başlar. Yaraların görüntüsü deri şarbonu için tipiktir. Yaraların üzerleri siyah sert bir kabukla örtülüdür. Bu lezyonlara şarbon püstülü denir. Siyah kabuk kuruyarak birkaç hafta içinde iz bırakarak geriler.

Diğer klinik tabloda, ödemli deri şarbonunda yara oluşumu yoktur. Kabarıklığı çevreleyen veziküller ve deri altında geniş bir ödem vardır. Bu tip lezyonlar sıklıkla deri altı dokusunun gevşek olduğu boyun, göğüs göz kapakları gibi bölgelerde mukoza altında yayılır. Yara oluşumu görülen klinik tabloya göre daha ağır bir tablodur ve ölüm riski daha yüksektir.

Deri şarbonunu erken teşhis edildiğinde tedavisi çok kolay ve yanıtı oldukça iyidir. Antibiyotik tedavisi uygulanır ve sıkı takip gerekir. Deri şarbonu olan enfekte bölgeye dokunan kişinin dokunduğu kısmında yara veya sıyrık, çatlak varsa bu etkeni vücuduna alıp hastalık geliştirme riski vardır. 

Şarbon hastalığı için risk grupları, hayvancılıkla uğraşan kişiler, hayvansal ürünlerle ilgili endüstride çalışanlar, kasaplar, veterinerler şarbon açısından risk altındadırlar. 

Damar içi uyuşturucu kullanan kişilerde enfekte iğnelerin vücuda girişi ile ciddi klinik tablolar görülebilir. Ülkemizde toplum sağlığı açısından hem hayvanlarda görülen şarbon, hem insan şarbonu bildirimi zorunlu hastalıklar arasında yer almaktadır.

Deri Şarbonu Belirtileri Nelerdir?

Şarbon vakalarının %95’i deri şarbonudur. Etken bakteri derideki yaradan veya çatlaktan vücuda rahatlıkla girer. Girdiği bölgede başlangıçta kızarıklık oluşur. Kızarıklık olan bölgede bir süre sonra kaşıntı ve yanma görülmeye başlar. Kızarıklık zamanla yerini kabarık veziküllere bırakır. 

Vezikül yaklaşık olarak enfekte hayvan veya hayvansal ürün temasından 7-9 gün kadar sonra oluşur. Püstüler deri şarbonunda veziküllerin içleri siyah renge döner ve patlayarak siyah yaralar oluşturmaya başlar. Siyah, sert bir kabuk olan şarbon püstülü deri şarbonu için karakteristiktir. 

Ödemli şarbonda yara oluşumu yoktur. Veziküllerin etrafında deri altında yaygın ödem mevcuttur. İki tip deri şarbonu tablosunda da lezyonlar ağrısızdır. Başlangıçta kaşıntı ve yanma hissi vardır.

Etken bakteri vücutta bazen çok ciddi durumlara yol açabilir. Kana karıştığı anda kanda ürer ve bakteriyemi denilen, normalde steril olan kanın mikroorganizma barındırır hale geldiği enfeksiyon tablosuna neden olur.

Enfekte kan vücutta diğer organlarda da enfeksiyon riski yaratır. Menenjit yani beyin zarlarının iltihabı görülebilir. Bu tür vakalarda ölüm oranı %90’lara çıkmaktadır.

Bazen etken bakterinin vücuda girdiği kısımda hastalık deri lezyonu olarak kalmaz. Yakındaki lenf düğümlerine ulaşabilir. Lenf bezleri, enfeksiyondan dolayı şiş ve ağrılıdır. Yüz ve boyun bölgesinde deri şarbonu lezyonları ödemlidir, siyah renkte sert kabuklu değildir ve daha ciddi seyreder. Ciddi tablolarda ateş, titreme ve halsizlik gibi enfeksiyon bulguları da görülebilir.

• Temas sonrası birkaç gün içinde temas bölgesinde kızarıklık
• Temas bölgesinde kaşıntı, yanma
• Kızarıklığı takiben veziküler yani içi sıvı dolu lezyonlar oluşumu
• Temastan yaklaşık 7-10 gün sonra siyah, sert kabuklu yaralar görülmesi
• Lenf düğümlerini tutan olgularda lenf düğümlerinde ağrı, şişlik
• Ateş, halsizlik
  

Deri Şarbonu Nedenleri Nelerdir?

Şarbon hastalığına neden olan Bacillus Anthracis türü bakteri, sporlarıyla toprakta varlığını sürdürür. Sıklıkla otçul hayvanları enfekte eder. Etçil hayvanlar için hastalık söz konusu değildir. Otçul hayvanlar topraktan bu bakteriyi vücutlarına alır ve şarbon hastalığı tablosunu oluşturur. Şarbon oldukça bulaşıcı bir hastalıktır. Bakterinin çevre koşullarına dirençli olması nedeniyle uzun yıllar ölü dokularda dahi yaşamını sürdürebilir. Bakteri 140 dereceye kadar yaşayabilir ve dezenfektanlara dirençlidir. 

Bakteriyle enfekte olmuş hayvanlar aracılığıyla insanlarda şarbon hastalığı görülür. Enfekte hayvanların sütleri, süt ürünleri bakteri kaynağıdır. Aynı şekilde enfekte hayvanların etlerinin tüketilmesiyle bakteriler insana geçer. İyi pişirilmiş etlerde ve sütlerde bakteri varlığını sürdüremez fakat iyi pişirilmeyen, çiğ kalan hayvansal besinler risk oluşturur. 

Yün, deri, post işleme endüstrisi gibi hayvansal endüstrilerde çalışan işçiler şarbon hastalığı için risk altındadır. Hayvan derilerinde, kıllarında da yerleşim gösteren bakteriler temas sonucu insanlara geçmektedir. Laboratuvar çalışmalarında da kaza sonucu veya ihmal sonucu bakteri sporlarının bulaşı söz konusudur. Damar içi uyuşturucu kullanan bağımlı kişilerde enfeksiyon riski yüksektir. Enfekte iğnelerle yapılan enjeksiyon sonucu ağır şarbon tabloları görülür. 

Deri Şarbonu Teşhisi

Deri şarbonunda oluşan siyah renk, sert yara şeklindeki lezyonlar bu hastalık için karakteristiktir. Siyah, sert kabukların görünümü ile deri şarbonu kolaylıkla tanınır.

Kesin tanı için tipik olan siyah yaralar oluşmadan önce veziküllerden sıvı alınır. Yaranın oluştuğu durumlarda yara hafif kaldırılarak altından örnek alınarak mikrobiyoloji laboratuvarına gönderilir. 

Alınan örneklerdeki bakterilerin üremesi için uygun besiyerine ekim yapılır. Üreyen bakteri kolonilerinden örnekler alınarak uygun boyalarla boyanır ve mikroskopta incelenir. Mikroskopta bakterilerin görülmesi ile tanı konur. 

Tanının kesinleştirilmesi için biyokimyasal testler uygulanabilir. Serolojik testler de, şarbona karşı oluşan antikorların varlığını ortaya koyarak tanıyı kesinleştirir.

Deri Şarbonu Tedavisi

Deri şarbonunun tedavisi oldukça zahmetsiz ve takip gerektiren bir tedavidir. Tedavide ilk seçilecek ilaçların başında bir antibiyotik olan penisilin gelmektedir. Bacillus türlerinin penisilin direnci oldukça düşük olduğu için duyarlı bakteriler ile oluşan enfeksiyonlarda penisilin kullanılmalıdır. 

Penilisine karşı alerjisi olan hastalarda  alternatif olarak doksisiklin, siprofloksasin, amoksisilin gibi antibiyotikler kullanılır. Hafif deri lezyonlarında ağız yolundan antibiyotik kullanımı yeterlidir. Fakat yaygın ve geniş deri lezyonlarında damar içi ilaç enjeksiyonu yapılır. Doz hastalığın durumuna göre ayarlanır. 

Tedavi süresi doğal yollardan bulaşan hastalar için 7-10 gündür. Biyoterörizm sonucu bakterilere maruz kalan kişilerden tedavi 60 gün uygulanmalıdır.

Deri Şarbonu Tedavi Edilmezse

Şarbon hastalığına neden olan etken bir bakteri türü olan Bacillus Anthracis’tir. Bakteri solunum yoluyla akciğerlere, bakterinin veya bakteri sporlarının bulunduğu besinlerin tüketimiyle sindirim sistemine, ciltteki yaralardan veya çatlaklardan girerek cilt altı dokuya yerleşebilir. 

Giriş yerine göre hastalığın gelişme süresi değişkendir fakat her türlü hızlı hastalık geliştiren bir bakteridir. 

Bakteri, vücuda giriş yaptığı yerde kısıtlı kalmaz, lenf bezlerine ulaşarak bu bölgeleri enfekte edebilir, ağrılı şişkinlikler oluşturabilir. Kana karışarak sistemik enfeksiyonlara yol açabilir. Menenjit tablosuna ilerletebilir.

Uygun ve zamanında tedavi ile bu risklerin önüne geçilir. Fakat tedavi edilmeyen şarbon hastalarında ne yazık ki ölüm riski her an artar ve enfeksiyon tek bir sistemde sınırlı kalmayıp yayılabilir. 

Mutlaka belirtiler ortaya çıktığı andan itibaren enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Önerilen tedavi düzenli olarak atlanmadan uygulanmalıdır.

Deri Şarbonuna Karşı Alınacak Önlemler

Şarbondan korunmak için en etkili yol hayvan şarbonunun önüne geçilmesidir. Etken insanlara hayvanlardan geçmektedir. Enfekte hayvanlarla temasın önlenmesi çok önemlidir. Hayvan şarbonu bildirimi zorunlu hastalıktır. Hayvanları şarbondan koruma amacıyla aşılar uygulanır. ,

Bu aşılar insanlarda risklidir. Ancak yüksek risk faktörü taşıyan kişilerde koruma amacıyla bu aşılar yapılabilir. Yüksek risk altındaki kişilere uygulanacak aşılar 0,2,4. haftalarda ve 6,12,18. aylarda birer doz atlanmadan uygulanır. Düzenli uygulamayla risk altındaki kişilerde koruyuculuk yüksek oranlara çıkar. 

Hayvansal endüstride çalışan kişilerin çıplak teninin hayvan ürünlerine temas etmemesi korunma açısından çok önemlidir. Bu kişilerin uygun kıyafetler, eldiven ve maske ile çalışmaları gerekir. 

Veterinerlerin, hastalık önleme açısından aşı takibi, hayvanların düzenli muayenesi ve bu esnada kendilerini korumaları, kişisel ve toplum sağlığı açısından önem arz etmektedir. Hayvancılıkla uğraşan kişilerin hayvanlarda oluşacak hastalıklara karşı bilinçlendirilmesi ve farkındalığa ulaştırılması gerekmektedir.

Enfekte hayvanların etlerinin yenmesiyle de bulaşabilen şarbon hastalığını önlemek için çiğ etten kaçınılmalıdır. Etler iyi pişirilmeli, çiğ kalmamalıdır. Aynı şekilde sütlerin de iyi kaynatılması, çiğ tüketilmemesi sağlık açısından ve koruyuculuk açısından önemlidir. Enjeksiyon ile bulaştan korunmak için ise uyuşturucu kullanımı bırakılmalı, vücuda steril olmayan yabancı cisimlerin girişimi durdurulmalıdır.

Gebelikte Deri Şarbonu

Gebelerde şarbon hastalığı ciddi bir durumdur. Anne adayı ve bebek için ölümcül olabilir. Deri şarbonu daha hafif seyreder. Fakat gebelerdeki tüm şarbon vakaları yoğun bakım altında takip edilmelidir. Erken tanı, tedaviye yanıt için önemlidir. 

Deri şarbonu belirtileri görülür görülmez tanısı konulmalı, tedavi geciktirilmemelidir. Başlangıç aşamasında vücuda giriş bölgesinde sınırlı kalan bakteriyel enfeksiyonlar yüksek risk oluşturmaz. İlerleyen, müdahale edilmeyen vakalarda, lenf bezlerinde enfeksiyon ve kanda enfeksiyon görülebilir. Kanda enfeksiyon görülmesi çok ciddi bir tablodur. 

Gebelerde gelişen deri şarbonu için kullanılacak antibiyotiklere dikkat edilmelidir.  Rutinde kullanılan doksisiklin, amoksisiklin gibi antibiyotikler bebeğin gelişimi açısından risk oluşturduğu için gebelikte kullanılmayan antibiyotiklerdir.  Tedavi için penisilin, sefalosporin, eritromisin, azitromisin kullanılabilir.

Çocuklarda Deri Şarbonu

Çocuklarda enfekte olan otçul hayvanlar ile temas sonrası veya enfekte hayvan kaynaklı besinlerin tüketimi sonucu şarbon hastalığı görülebilir. Deri lezyonları, hayvanla temas sonucu derideki çatlak veya sıyrıklardan bakterinin vücuda girişi sonucu görülür. 

Semptomlar klasiktir, kızarıklık ve kaşıntı/yanma ile başlangıç gösteren lezyonlar zamanla yerini veziküllere ve daha sonra siyah renkte sert yaralara bırakırlar. Lenf bezlerinin enfeksiyona uğraması mümkündür.

Erken tanı ile bu önlenebilir, rahatlıkla tedavi edilebilir. Tedavi için penisilin, siprofloksasin, amoksisilin kullanılabilir. İlaçların dozu, lezyonların vücuttaki sıklığına ve ilerlemesine göre ayarlanır. Hafif deri lezyonlarında ağız yolundan antibiyotik uygulanırken daha ağır durumlarda damar içi uygulama yapılır.

Deri Şarbonu için Hangi Doktora Gidilir?

Etken bakteri derideki açıklıktan vücuda girdiği anda yaklaşık 1-7 gün süren kuluçkasının ardından belirtiler göstermeye başlar. Ciltte, giriş yerinde kızarıklık ve kaşıntı ile başlayan lezyonlar, yerini veziküler ve akıntılı olabilen lezyonlara bırakır. 

Bu dönemde hasta enfeksiyon olduğunu anlamayabilir. Ancak birkaç gün içerisinde deri şarbonu için tipik olan siyah sert yaralar görülür. 

Belirtilerin çıkmaya başladığı anda Enfeksiyon Hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır. Erken tanı, tedaviye alınan iyi yanıtın artmasına yardımcıdır. 

Enfekte hayvandan şüphelenilen durumlarda temastan sonra koruyucu olarak yine enfeksiyon hastalıkları uzmanına başvurularak şarbon hastalığına karşı önlem amacıyla koruyucu tedavi alınır.