Yenidoğan Sarılığı

Yenidoğan Sarılığı Nedir?

Sarılık, vücutta bilirubin yükselmesi sonucu deri ve skleranın (gözün beyaz kısmı) renginin sarı görünüm almasıdır. Ancak bilirubinin her yükseklik değeri buna neden olmaz. Bu durumların görülebilmesi için yenidoğan sarılığı değerleri, serum total bilirubin miktarının 5mg/dl’nin üzerinde olması gerekmektedir.

Yenidoğan sarılığı çoğu bebekte normal kabul edilir, genellikle iyi huylu ve geçici bir durumdur. Ancak yenidoğanların küçük bir bölümünde ciddi beyin hasarına yol açabilecek düzeylere kadar çıkabilmektedir. Bu beyin hasarının meydana gelebileceği düzeyin önüne geçmek için zamanında tanı ve tedavi uygulamak hayati derecede önemlidir.

Yenidoğan Sarılığı Belirtileri Nelerdir?

Yenidoğan sarılığı bebekte yüzde başlamakla beraber sonrasında göz akında sararmayla kendini gösteren bir hastalıktır. Bilirubin değerleri daha da arttıkça vücutta göğse, karına, kollara ve bacaklara doğru yayılan bir sarılık tablosu ile kendini göstermektedir.

Ciltte meydana gelen sarı rengi en iyi şekilde anlamak için gün ışığında ya da floresan lamba altında bakmak gerekir. Bunun yanında buruna ya da karına hafifçe bastırıldığında ciltteki sarılık daha net gözükmektedir. Sarılık ilerledikçe bebeğin cildindeki koyulaşma daha da belirgin bir hal alacaktır. Sarılık gelişen bebeklerde uykuya eğilim artmakla beraber bebeğin anne sütü emmesinde azalma meydana gelmektedir. Bu belirtiler bebeklerde bilirubin değerlerinde yükselme olduğunu gösterir. Anne-babalar bebek kaç günlük olursa olsun doktora mutlaka başvurmalıdır.

Yenidoğan Sarılığı Nedenleri Nelerdir?

Yenidoğan sarılığı bebekte iki şekilde meydana gelir. Biri fizyolojik yani olağan sarılık diğeri ise patolojik yani normal olmayan sarılıktır. Nedenleri ve klinik görünümleri birbirinden farklıdır. Bu 2 duruma ayrıntılı bakacak olursak;

Fizyolojik (normal) sarılık: Fizyolojik sarılık genellikle doğumdan sonra ilk 24-72 saat arasında görülen sarılıktır. Total bilirubin düzeyindeki artışın bir günde 5mg/dl’den fazla olması beklenmez ve total bilirubin miktarının kandaki sınırı fizyolojik sarılık için 12,9 mg/dl olarak belirlenmiştir.

Fizyolojik sarılık nedenleri:

• Yenidoğanların kanında bulunan eritrositlerin (kırmızı kan hücresi) erişkin bireylerdeki kadar uzun yaşam süreli olmaması. Bu nedenle de parçalanan kırmızı kan hücrelerinin içindeki bilirubinin kana geçerek kandaki değerinin artması.
• Karaciğerde reaksiyona girecek olan bilirubinin hücre içine alınıp hücre dışına çıkmasında görevli olan proteinlerin yetersiz olması.
• Bilirubinin karaciğerdeki reaksiyonunda görev alan enzimin eksik olması.
• Karaciğerde reaksiyona giren bilirubinin bağırsakta tekrar reaksiyona girmeyen haline dönüşmesine neden olan enzimin aşırı aktive olması.

Bu nedenlerin yanı sıra; kan hücrelerinin aşırı fazla olması, damar dışına kanama olması, iç kanamalar, kan yutma, düşük kalorili beslenme ve erken doğum olması gibi etkenler fizyolojik sarılığın şiddetini arttırabilmektedir.

Patolojik sarılıklar: Patolojik sarılıklar genellikle doğumdan hemen sonra ortaya çıkabilen ve mutlaka ciddiye alınıp hızlıca tanı konulup tedavisine başlanılması gereken bir sarılıktır. Bu bebeklerin kanında direkt bilirubin değerleri 15 mg/dl’nin üzerinde seyretmektedir. Bu durumda altta yatan sebep mutlaka araştırılmalı ve ayrıntılı tetkikler yapılmalıdır.

Patolojik sarılık nedenleri:

• Anne ile bebek arasında kan uyuşmazlığı olması sonucunda annenin kanındaki savunma hücrelerinden bazıları bebeğin kanına geçerek bebekteki kan hücrelerinde parçalanmaya neden olabilir. Bu durum çok sık görülmesinde rağmen gerek anne karnında gerekse doğum sonrası dönemde bebekte ciddi sorunlara neden olmaz. Ancak nadiren de olsa bebekte kan hücrelerinde aşırı parçalanmaya, sarılığa ve kernikterusa yol açabilmektedir.
• Anne karnında bulaşan hepatit gibi virüs enfeksiyonları
• Safra kanallarında daralma olan bebeklerde bilirubinin atılamayıp kanda artması.
• DİC (Dissemine İntravasküler Koagülopati) gibi kanama ve kan hücrelerinde parçalanma görülen hastalıklar sonucu bilirubin değerinde artış olması.
• Crigler-Naijar Sendromu, Gilbert Hastalığı, Rotor Sendromu, Dubin Johnson Sendromu gibi bilirubin metabolizmasında doğumsal bozukluk olması.

Uzamış sarılık: Normal zamanında doğan bebeklerde indirekt bilirubin miktarının iki haftadan daha uzun süre yüksek olması durumdur. Erken doğan bebeklerde ise üç haftadan uzun süre yüksek olan sarılık için kullanılan bir terimdir.

Uzamış sarılık nedenleri:

• Anne sütüne bağlı olarak bilirubin miktarının yükseldiği durumlar,
• Kan hücrelerinde bozukluk görülen hastalıklar,
• Tiroit hormon miktarının az olması,
• Pilor darlığı (bebeklerde mide çıkışı tıkanıklığı)
• Glukoz 6 Fosfat Dehidrogenaz (G6PD) enzim eksikliği,
• Karın içi kanama olması.

Yenidoğan Sarılığı için Risk Faktörleri

Yenidoğan sarılığının oluşmasına neden olan etkenlerin yanı sıra hastalığın görülmesini kolaylaştıran bazı risk faktörleri vardır.

Bu risk faktörleri şu şekildedir;

• Erken doğan bebekler
• Emme sorunu olan bebeklerde buna bağlı olarak iyi beslenememe
• Anne ile bebek arasında kan uyuşmazlığı olması
• Doğum esnasında kafa derisi altında kanama meydana gelen bebekler
• İlk 24 saate sarılık tespit edilen bebekler
• Annesinde diyabet hastalığı olan bebekler
• Kendisinden büyük kardeşlerinde ışık tedavisi alacak kadar yüksek derecelere yükselen sarılık tespit edilen bebekler

Yenidoğan Sarılığı Teşhisi ve Tanı Yöntemleri

Yenidoğan sarılığında bebeğin doğumundan itibaren kan değerleri kontrol edilmekle beraber herhangi bir normal olmayan değerlerde direkt olarak bebek tanı ve tedavi için hastaneye yatırılır. Ancak doğumdan sonra eve gönderilen bebeklerde çeşitli belirtilerin görülmesi sonucu anne ve babaların uzman doktora başvurması ile doktorlar neden olan durumu araştırır ve tedaviye başlar.

Tanıda kullanılan yöntemler şunlardır;

• Fizik muayene: Fizik muayene ile bebeğin cildi, gözleri ve bütün vücudu bebek tamamen soyularak kontrol edilir.
• Anne ve bebeğin kan gruplarının bakılması: Bu durumda kan uyuşmazlığı gibi bir tablo varsa eğer dikkat edilmesi ve gerekirse uygun tedavi verilmesi açısından yol göstericidir.
• Tam kan sayımı: Tam kan sayımı ile bebeğin kanındaki bilirubin miktarı, hemoglobin miktarı ve diğer kan hücrelerinin miktarları değerlendirilir.  Bunun yanında uzamış sarılık için tiroit hormon değerlerine de bakılabilir.
• Direkt Coombs Testi: Direkt Coombs testi ile kırmızı kan hücrelerinin (eritrositler) yüzeylerine bağlı olan savunma hücrelerine bakılır. Bu yöntem ile anne bebek arasında kan uyuşmazlığı olup olmadığı kontrol edilir.
• Glukoz 6 Fosfat Dehidrogenaz (G6PD) enzim düzeyi: G6PD enzim eksikliği sonucu bebeklerde uzamış sarılık görülebilmektedir. Bu nedenle enzimin düzeyine bakarak eksiklik olup olmadığı incelenir.
• Tam idrar tetkiki, idrar kültürü: Direkt bilirubin miktarındaki artışı görmek için idrar incelemesi de yapılabilir.
• Transkutan Bilirubin ölçümü (TcB): Transkutan bilirubin ölçüm cihazı cilt üzerinden total serum bilirubin miktarını ölçer. Bu cihazın kullanımı sonucunda bebeğin sarardığının gözle görülmesi ile bilirubin değerlerini ölçmek için bebekten alınan kan sayısı azalmıştır. Hem hastane ortamında hem de hastane dışında yaygın olarak kullanılabilen bir yöntem olması dolayısıyla ağır bilirubin yüksekliği ve ışık tedavisi (fototerapi) için hastaneye gelme sayısını azaltmasının yanında ışık tedavisi alan bebek sayısında ve ışık tedavisinin süresinde azalma sağlamıştır. Kaydedilen sonuçlar “Bilirubin Nomogramı” adı verilen yenidoğan sarılığı bilirubin çizelgesine işaretlenerek bebekteki bilirubin düzeyinin normal aralıkta mı yoksa yüksek değerlerde mi seyrettiğinin bebeğin doğumdan sonraki saat olarak belirtilen yaşına göre gösterilir. Ancak bazı bebeklerde transkutan bilirubin ölçümü yapılması önerilmemektedir. Bu bebekler şu şekildedir;
• TcB ölçümü > 12 mg/dl olan bebekler
• İlk 24 saat içinde sarılık görülen bebekler
• Tedavi kararı verilen bebekler
• Işık tedavisi alan bebekler

Yenidoğan Sarılığı Tedavisi

Yenidoğan sarılığının tedavisindeki amaç kan bilirubin düzeylerinin beyine zarar verecek kadar yükselmesini engellemek ya da yüksek olan kan bilirubin değerini hızla düşürmektir. Tedavide kullanılan temel yöntem ışık tedavisi olarak da bilinen fototerapidir. Ancak ışık tedavisi ile düşme göstermeyen ve başarılı sonuç alınamayan bebeklerde kan değişimi ya da intravenöz immunoglobulin (İVİG) kullanılır. Tedavi yöntemlerinin belirlenmesi bebeğin gebelik haftasına, doğum sonrası yaşına (saat olarak), bilirubin düzeylerine ve bebekte hemoliz (kırmızı kan hücrelerinde yıkım) olup olmasına göre değişir.

Fototerapi (ışık tedavisi): Fototerapi tedavisindeki amaç serum bilirubin yüksekliğini düşürmek ve beyinde gelişebilecek hasarı azaltmaktadır. Bu tedavinin şeklinin belirlenmesinde total serum bilirubini, serum bilirubin artış hızı, bebeğin doğum ağırlığı, bebeğin doğum sonrası yaşı (saat olarak), gebelik haftası ve risk faktörlerinin varlığı göz önünde bulundurulur.

Işığa maruz kalan cilt yüzeyi ve bebekteki bilirubin düzeyi bilirubinin düşüş hızını belirler. Bebeğin vücudunda ne kadar bölge ışığa maruz kalıyorsa düşme hızı da o oranda değişir. Ayrıca cihazın bebeğe yakın olması da düşme hızını etkilemektedir. Ancak bu bebek ile ışık arası mesafe 35-40 cm olmalıdır, yoksa bebeğin cildinde yanık oluşumu görülebilir. Işık tedavisi ile bilirubin düzeyinde azalma sağlandıktan sonra hem bebeğin beslenmesi hem de anne-bebek arası bağın oluşabilmesi için fototerapiye yarım saat ara verilip bebek anneye verilir.

Normal zamanında doğan ve risk faktörleri olmayan bebeklerde kan bilirubin değerleri 13-14 mg/dl’nin altına düştüğünde ya da ışık tedavisi başlama sınırının 2-3 mg/dl altına düştüğünde ışık tedavisi kesilir.

Fototerapi (ışık tedavisi) komplikasyonları: Işık tedavisi olan bebeklerde sıvı kaybı artmakla beraber dışkı kıvamında yumuşama gözlemlenir. Ciltte döküntüler de görülebilir ancak tedavinin kesilmesi ile döküntüler geçer. Ayrıca anne-bebek arasındaki bağ da olumsuz etkilenebilir. Gözlerde hasar oluşmasını engellemek amacıyla göz bantları kullanılır. Işık tedavisi alan bebeklerde vücut gece gündüz ritminde bozulma olabilir ve bebekler sık ağlama durumu görülebilir.

Kan değişimi: Kan bilirubin düzeyi yoğun ışık tedavisi ve gerekli durumlarda intravenöz immunoglobulin tedavisine rağmen hala yüksek sınırlardaysa ve bebekte hızlı gelişen beyin hasarı bulguları varsa kan değişimi tedavisine başvurulur. Kan değişimi tedavisinden önce mutlaka aileden onam formu alınır. Tedaviye başlamadan önce, tedavi sırasında ve tedavi sonrasında ışın tedavisine devam edilir. Kan değişim işlemi göbekten umblikal ven adı verilen damardan yapılır. Genellikle 1-2 saat içinde biter.

Kan değişim tedavisinin komplikasyonları: Kalp hızında azalma, tansiyonda azalma ya da yükselme, kan şekerinde azalma ya da yükselme, kalsiyum değerinde düşme, kan iltihaplanması (sepsis) ve ölüm. Ölüm oranı sağlıklı bebeklerde %1 iken hasta bebeklerde %12 civarındadır.

İntravenöz İmmunoglobulin (İVİG): Coombs testi pozitif ya da kan uyuşmazlığı olayları görülen bebeklerde kan bilirubin değerlerinde kan değişim sınırına henüz gelmemişken uygulanabilecek bir yöntemdir.

Yenidoğan Sarılığı Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Yenidoğan sarılığı tedavi edilmez ise bilirubin bebekte kan-beyin bariyerini geçerek beyinde kalıcı hasarlar bırakabilir. Bu duruma yeni ve hızlı gelişen dönemde “Akut Bilirubin Ensefalopatisi” denir. İlerleyen dönemde uzun süreli ve kalıcı hasarlar bırakması durumuna ise “Kernikterus” adı verilir. Son yıllarda ise bilirubinin yüksekliği sonucu meydana gelen beyin hasarına “Bilirubinin İndüklediği Nörolojik Disfonksiyon (BİND)” denmiştir. Bu durumlarda bebekte işitsel bozukluk, hareket bozuklukları, bilişsel bozukluklar, hafif zekâ geriliği gibi belirtiler görülmektedir.

• Akut Bilirubin Ensefalopatisi: İleri derece sarılığı olan bebeklerde ilk günlerde görülen belirtiler çok da özgül değildir. Bebeklerde uykuya meyilim, emmede zayıflama ve kas tonusunda azalma görülür. İlerleyen dönemlerde ise stupor yani sesli uyarılara verilen tepkisizlik, ağlama sesinde incelme, ateş ve nöbet geçirme gibi durumlar görülmeye başlar. Sarılığın şiddeti daha da artarsa derin uyku hali, koma, şiddetli nöbetler, solunumda düzensizlikler ve kontrol altına alınmazsa ölüm meydana gelebilir.
• Kernikterus: Akut bilirubin ensefalopati gelişiminde hayatta kalan bebeklerde durum sanki düzeliyormuş gibi bir görüntü sergilemesine rağmen daha sonra bebekte kronik durum olması yani kernikterus durumu ortaya çıkar. Bebekler ilk bir yıl içinde iyi beslenemezler, kas tonusu zayıftır ve zihinsel hareket fonksiyonları geri kalmıştır. Tipik bulguları ise 1 yaşından itibaren kendini gösterir. Bebekte yukarı bakma anormalliği, diş minesinde zayıflama ve işitsel problemler kendini gösterir. Kernikterus için genel bir ifade kullanmak gerekirse “Asla olmaması gereken bir durumdur.”

Yenidoğan Sarılığı ile İlgili Anne ve Babalara Öneriler

Yenidoğan sarılığı bebeklerde çok sık görülen bir durum olmakla beraber genellikle kendiliğinden geçen bir hastalıktır. Ancak bu durum bütün bebekler için geçerli değildir. Bilirubin değerlerinin yüksek sınırlara ulaşabileceği her zaman tahmin edilemeyeceği için bebeklerin ilk 5 gün yakın takibi çok önemlidir. Bu konuda bebek doktor, hemşire, anne ve babaların yakın gözetiminde olmalıdır. Bu sayede bebekte oluşabilecek kalıcı beyin hasarının önüne geçilmiş olur.

Yenidoğan sarılığı için anne ve babalara öneriler şu şekildedir;

• Bebekte sarılık artışını önlemek için sık sık emzirilmelidir. Emzirme saat başı ya da 1-2 saatte bir olmalıdır.
• Bebek 4 saatten fazla uyutulmamalıdır. Takviye gereken durumlarda şekerli su ve içme suyu bebeğe verilmemelidir. Şekerli suyun bebekte bilirubin düzeyini düşürdüğü ve sarılığı azalttığı söylenemez. Doktorun uygun görüp tavsiye ettiği mama kullanılmalıdır.
• Bebeklerin kilo alımı sık sık kontrol edilmelidir. Unutulmamalıdır ki hızlı kilo kaybı ve yeterli beslenememe sarılık için risk faktörü ve belirtidir.
• Bebeğin idrar ve dışkı çıkarımının kontrolü çok önemlidir.
• Anne sütünün azalmaması ve kesilmemesi için göğsünüzü sağınız.
• Anne ve babalar bebeklerinin göz akını ve cildini kontrol etmelidir. Sarılık gördüğü anda uzman doktora başvurmalıdır.
• Bebeğin ateşi belirli aralıklarla düzenli olarak kontrol edilmelidir.
• Bebeğin emme durumu, ağlaması ve hareketleri dikkatlice kontrol edilmelidir.
• Bebeklerde enfeksiyon kapma riski yüksek olduğundan ilk birkaç ay misafir almamaya dikkat edilmeli.
• Bebek, anne ve babanın kan grubu öğrenilmeli.
• Yenidoğan sarılığı hakkında anneler ve babalar eğitim almalıdır.

Yenidoğan Sarılığı için Hangi Doktora Gidilir?

Yenidoğan sarılığı çok ciddi bir durum olmakla beraber acil tanı ve tedavi gerektiren bir hastalıktır. Doğumdan sonra bebeğin yüzünde ve göz akında sarılık gelişmesi, uykuya yöneliminde artış olması, anne sütü emmesinde azalma olması durumunda acilen uzman doktora başvurulması gerekmektedir.

Yenidoğan sarılığı için başvurulacak bölümler şunlardır;

• Yenidoğan uzmanları
• Çocuk hastalıkları bölümü