Veba

Veba Nedir?

Veba hastalığı, yersinia pestis isimli hayvansal kökenli bir bakterinin sebep olduğu hastalıktır türüdür. Bu bakteriler genelde farelerde ve farelerin üstünden beslenen pirelerde bulunur. Veba bakterisi, insanlara ve diğer hayvanlara bu bakteriyi taşıyan fare ve pirelerin ısırmasıyla bulaşabilir. Aynı zamanda enfekte kişiden hava yolu ve temas yoluyla da sağlıklı insanlara bulaşabilir.

Çok şiddetli sistematik belirtilerle seyreden veba hastalığı, ciddi salgınlara yol açmış ve milyonlarca kişinin ölümüne sebep olmuştur. Bu sebeple ‘’kara ölüm’’ olarak da tabir edilir.

Veba hastalığının; bubonik (hıyarcıklı) veba, septisemik veba ve pnömonik veba olmak üzere başlıca üç türü vardır.

Veba Belirtileri

Vebanın gidişatı, hastanın yersinia pestis bakterisine ne şekilde maruz kaldığıyla yakından ilişkilidir.

Genellikle tüm veba vakalarında ateş, titreme ve halsizlik durumları, karın ağrısı, bulantı, kusma gibi sistemik belirtilere rastlanır. Ayrıca vebanın çeşidine göre baş gösteren belirtiler de vardır.

• Bubonik veba (hıyarcıklı veba) olan kişilerde; ani ateş, titreme, vücutta oluşan halsizliğin yanı sıra bir veya birden fazla şişmiş, ağrılı lenf nodu (bubo) lezyonu gelişir. Bubonik veba formu genellikle pire ısırığı yoluyla gelişir. Bakteriler deriden girdikten sonra en yakın lenf noduna yerleşip çoğalırlar. Bu esnada hasta, çeşitli anti mikrobial ilaçlarla tedavi edilmediği zaman bakteriler vücudun her yerine yayılabilir.
• Septikemik veba türünde hastalarda; titreme ,ateş, aşırı halsizlik, şok ve bu belirtilere eşlik eden ciltte ve organlarda kanama gelişebilir. Deri ve dokular renk değiştirip koyu bir hâl alır. Renk değişimleri özellikle uç ekstremitelerde (parmaklar, ayak parmakları, burun) görülür. Septikemik veba, veba gelişiminin ilk bulgusu olarak da ortaya çıkabilir. Kişi tedavi edilmediği zaman septikemik veba, bubonik vebaya dönüşebilir. Septikemik vebanın kişiye bulaşı Y.Pestis bakterisi bulunduran pirenin ısırığı veya enfekte hayvanlarla yakın temasla olur.
• Pnömonik veba olan bireylerde ise; ateş, yoğun baş ağrısı ve halsizlik, nefes darlığının yanı sıra göğüs ağrısı, öksürük ve bazı durumlarda kanlı ya da sulu balgam ile gelişen zatürre gelişir. Pnömobik veba solunum yoluyla bulaşır, akciğerlerde belirti gösterir. Ayrıca bubonik ve septikemik vebanın tedavi edilmediği durumlarda bakterilerin akciğere yayılması sonucunda da oluşabilir. Pnömoni kişide nefes darlığına, solunum yetmezliğine ve kişinin şoka girmesine sebebiyet verebilir. Pnömonik veba, en ciddi ve tehlikeli türdür. Bulaşıcılığı hava yolu ile olduğundan çok hızlı yayılıp salgınlara sebep olur. Pnömobik veba kişiden kişiye hava yoluyla bulaşabilen tek veba türüdür.

Veba Nedenleri Nelerdir?

Veba bakteriyel bir hastalıktır. Yersinia pestis adı verilen ve vahşi kemirgen hayvanlarda (fare, sıçan, sincap gibi) yaşayan zoonoz bir mikroorganizmadır. Bu bakteriyi taşıyan hayvanlardan diğer hayvanlara bir tür parazit olan pireler aracılığıyla taşınır. Pireler enfekte hayvanın kanlarıyla beslenir ve bu hayvandan başka bir hayvana geçerek bakterinin yayılmasına neden olur.

Ev kedileri de veba etkeniyle temas ettiklerinde kolayca hasta olabilir ve vebayı insanlara bulaştırabilirler. Bu yüzden kedi sahiplerinin ve özellikle veteriner hekimlerin bu konuda dikkatli olmaları gereklidir.

Kötü hijyen şartlarına sahip, güneş ışığı almayan yerler de veba bakterisinin gelişimi için ideal bölgelerdir. Bu gibi yerlerde bulunan kişilerin enfekte olma riski artar.

Veba enfeksiyonunun çok büyük bir bölümü Afrika kıtasının sosyo-ekonomik durumu iyi olmayan bölgelerinde görülür. Vebanın insanlara bulaşı, enfekte olmuş hayvanlarla temas ya da pireler aracılığıyla olabilir. Ayrıca insanların enfekte hayvanlarının etlerini yemesi neticesinde de veba insanlara bulaşabilir.

İnsandan insana da kan, tükürük gibi vücut sıvılarıyla veya hava yoluyla bulaşabilir.

Pnömonik veba, enfeksiyoz damlacıklar sayesinde solunum yoluyla bulaşır. Çok fazla bulaşıcıdır. Kitlesel salgınlara ve ölümlere sebebiyet verebilir. Bu kitlesel salgınların en büyük örneği 1347 yılında Avrupa’da gerçekleşen salgındır. ‘’büyük kara veba salgını’’ olarak tarih kayıtlarına geçen bu salgında yaklaşık 25 milyon insanın hayatını kaybettiği söylenmektedir.

İnsanları etkileyen veba hastalığının haricinde kanatlı hayvanlar (tavuk, hindi, kaz, ördek) üzerinde öldürücü etkisi olan, virüslerle bulaşan bir veba hastalığı daha vardır. Bu iki hastalık birbirinden oldukça farklıdır; biri bakteriyel iken diğeri myxovirüslerle yayılım gösteren bir hastalıktır.

Yalancı tavuk vebası (newcastle) olarak da tabir edilen bu hastalık kanatlı hayvan endüstrisi üzerinde büyük ekonomik kayıplara sebep olabilmektedir. Bu hastalığın bir çiftliğe girmesi bütün tavukların telef olması ile sonuçlanabilir.

Vebalı tavukların insanlar tarafından tüketilmesi sonucu bu virüs insanları da hasta edebilir ama bu hastalık bilinen veba değildir.

Tavuk vebasının önüne geçmek için hayvanları aşılamak etkili bir yöntem olarak kullanılmaktadır.

Veba Teşhisi

Veba, hayvansal kaynaklı bir bakteri hastalığı olduğundan enfeksiyon kaptığından şüphelenilen kişiden ayrıntılı bir anamnez (hastalık hikayesi) alınır. Veba endemik olarak dünyadaki bazı bölgelerde daha fazla görüldüğünden kişinin son zamanlarda seyahat edip etmediği, hayvanlarla temas edip etmediği, böcek ve pire ısırıklarına maruz kalıp kalmadığı soruşturulur.

Veba türlerinin kendilerine has teşhis ve tedavi yöntemleri mevcuttur.

Bubonik vebada ayırıcı tanı olarak lenf nodlarında kızarıklık ve şişlik görülür. Lenflerde oluşan bu şişliklere ‘’bubo’’ ismi de verilir. Bubo lezyonundan alınan örneklere biyopsi yapılarak kesin tanı konulur. Bubo görülmesi sadece bubonik vebanın değil, diğer veba türlerinin de teşhisi için önemlidir. Bubonik veba ilerleyen dönemlerde septikemik ve pnömonik vebaya ilerleyebilir.

Septikemik veba tanısında sistematik belirtilerin yanı sıra vücutta oluşan koyulaşmalar da teşhis için önemlidir. Teşhisi desteklemek için kan tahlili yapılması gereklidir.

Pnömonik veba ise başlıca akciğer organını etkileyen bir tür olduğundan ötürü teşhis için akciğerden çıkarılan balgama çeşitli laboratuvar testleri uygulanır. Balgamda yersini pestis bakterisinin görülmesi veba teşhisi koydurur.

Veba Tedavisi

Veba son derece ciddi ve ölüm oranı yüksek bir hastalıktır. Veba, teşhis edildiği andan itibaren tedaviye başlanmasını gerektiren bir hastalıktır. Ne kadar erken teşhis edilir ve erken tedaviye başlanırsa hastanın vebadan kurtulma şansı o kadar fazladır.

Veba bakteriyel kökenli bir hastalık olduğundan ötürü tedavisinde başlıca antibiyotikler kullanılır. Veba tedavisinde kullanılan bu antibiyotiklere karşı direnç gelişmemesi için ekstra olarak kişide ilaca karşı direnç gelişimini önleyen çeşitli ilaçlar da kullanılabilir.

Veba cerrahi bir işlem gerekmeksizin sadece antibiyotik ilaçlarla tedavi edilebilen bir hastalıktır.

İnsanlar üzerinde vebaya karşı koruyuculuğu kanıtlanmış bir veba aşısı yoktur. Bazı bitkisel karışımların koruyuculuğu olduğuna inanılsa da bu karışımların etkisi tıbben ispatlanamamıştır.

Veba tedavisinde önemli olan diğer bir nokta da bulaşıcılık meselesidir. Özellikle pnömonik veba başta olmak üzere veba, bulaşıcı hastalık sınıfında yer alan bir hastalıktır. Vebalı kişinin belli bir süre karantina (yoğun gözlem altında) kalması, vebanın yayılmasının önüne geçmek için son derece önemlidir. Çevreye bulaşı engellemek adına vebalı bireyin aile üyeleri, iş arkadaşları gibi onun yakınında bulunan kişiler de gözlem altına alınmalı ve onlara da çeşitli tarama testleri uygulanmalıdır.

Veba Tedavi Edilmezse

Veba günümüzde geliştirilen özel ilaçların da etkisiyle kitlesel salgınlara yol açmasa da son derece tehlikeli ve öldürücü bir hastalıktır. Vebanın kesinlikle tedavi edilmesi gerekir zira veba kendiliğinden iyileşen bir hastalık değildir. Bubonik veba en fazla (%85) görülen veba çeşididir. Tedavi edilmeyip ilerlediği takdirde septikemik vebaya dönüşebilir. Daha da ilerlemesi durumunda vebanın en bulaşıcı ve en tehlikeli türü olan pnömonik vebaya dönüşebilir.

Vebanın tüm türleri uygun tedavi edilmediği takdirde hastayı ölüme götürebilir.

Vebaya Ne İyi Gelir?

Veba bakterisi ile enfekte olan veya vebanın yaygın olduğu bölgelerde yaşayan insanlar için çeşitli besinler önerilir.

• Sarımsak, içerdiği allisin isimli etken maddesinin etkisiyle antibakteriyel ve antiviral etkilere sahiptir. Bu özelliği sayesinde vebalı kişide ortaya çıkabilecek çeşitli iltihap ve lezyonların önüne geçilmesine yardımcı olur.
• Karanfil, tarçın ve kekik yağı benzeri bitkisel yağlar da vebalı hastaya uygulandığı takdirde hastanın cildinde bulunan lezyonların (özellikle bubonik veba için) acısının dindirilmesine yardımcı olur.
• Fesleğen, immün sistemi desteklemesi ve vücut direncinin artmasına yardımcı olur. Kalsiyum, magnezyum ve demir açısından oldukça zengin olan fesleğenin yoğun kullanımı, karaciğer hastalığı olan kişilerde yan etki gösterebilir bu nedenle karaciğer rahatsızlığı olan kişiler kullanmadan önce doktorlarına danışmalıdır.
• Zencefil ve bal da yine beraber kullanıldıklarında antienflamatuar etkisi olan besinlerdir. Vücut sağlığı ve direncinin korunması açısından oldukça önemlidirler.

Vebaya Ne İyi Gelmez?

Diğer tüm hastalıklarda olduğu gibi veba hastalığında da kişinin vücut direncinin yüksek olması hastalığın seyrini etkiler.

Veba hastalığı durumunda iyi gelmeyecek şeyler şu şekildedir:

• Doğal beslenmemek, hormonlu ürünleri fazla tüketmek
• Bol vitamin içeren meyve ve sebzeleri yeterince tüketmemek
• Kötü hijyen şartlarına sahip mekanlarda bulunmak
• Güneş ışığı almayan, rutubetli ortamlarda yaşamak
• Fare, sıçan gibi veba taşıyıcısı olabilecek hayvanların yaşadığı alanlarda bulunmak
• Doktorun önerdiği ilaçları düzenli kullanmamak

Veba İlaçları

Veba, yersinia pestis isimli bakterinin enfeksiyonu sonucu oluştuğundan kullanılan en önemli ilaçlar antibiyotik ilaçlardır.

• Kloramfenikol
• Siproflaksasin
• Levoflaksasin
• Streptomisin
• Doksisiklin
• Vibramisin
• Gentamisin
• Moksiflaksasin

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Hamilelikte Veba

Yersinia pestis bakterisi ile enfekte olmuş hamile kadınların, veba belirtilerinin fark edildiği an vakit kaybetmeden doktora başvurmaları gerekmektedir. Tedavide kullanılacak antibiyotik dozu bebeğe bir zarar vermemesi için uzman hekim tarafından özenle hazırlanır. Gebelerin çok daha dikkatli ve titiz olmaları istenir. İlaçları aksatmamalı ve doktorun talimatlarına bire bir uymaları istenir.

Çocuklarda Veba

Çocukların bağışıklık sistemi yetişkinlere göre daha zayıf olduğundan ötürü, veba bakterisiyle enfekte olan çocuklarda hastalık seyri daha kötü ilerler. Veba belirtilerinden bir veya birkaçı fark edildiği anda derhal en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Bebeklerde Veba

Bebeklerin bağışıklık sistemi tam olarak aktif çalışmadığından bebekler, dış tehditlere karşı oldukça savunmasızdır. Çevredeki enfekte kişilerden bebeklere vebanın bulaşması bebekler için oldukça tehlikeli bir durumdur. Vebadan şüphelenildiğinde derhal bir doktora başvurulmalı ve gerekli önlemler ve tedaviler uygulanmalıdır. Bebekler için ilaçlarda doz ayarlaması bu konuda uzman doktorlar tarafınca yapılır.

Veba için Hangi Doktora Gidilir?

Veba hastalığı, bakteriyel kaynaklı ve vücutta enfeksiyona neden olan bir rahatsızlık olduğundan ötürü, belirtilerden bir veya birkaçı görülürse derhal Enfeksiyon Hastalıkları (İntaniye) bölümüne başvurulması gerekir.