Prostat Büyümesi

Prostat Büyümesi Nedir?

Prostat, erkek ürogenital sistemine ait olan mesanenin (idrar torbası) altında bulunup üretrayı (mesane çıkışında bulunan idrar kanalı) saran bir salgı bezidir. Salgıları ile semen sıvısının %30’unu oluşturur. Prostat sıvısı meniyi alkali (baz) hale getirerek döllenme için uygun ortamı sağlar. Prostat bezinin iyi huylu büyümelerine benign (iyi huylu, selim) prostat hiperplazisi denir. Genellikle 50 yaşından sonra büyümeye başlayan prostat, 70’li yaşlarda %80 oranında idrar yolu ile ilgili semptomlara neden olur.

Prostat Büyümesinin Belirtileri Nelerdir?

Prostat büyümesi 50 yaş üzerindeki erkeklerin büyük bir kısmında görülür. Tedavi edilmediğinde yaşam kalitesini oldukça kötü etkiler.

Prostat büyümesinde en sık görülen semptomlar üç başlık altında incelenir:

• Depolama belirtileri
  • Sık idrara çıkma 
  • Geceleri en az iki kere idrar yapma ihtiyacı nedeniyle uyanma
  • Ani idrar yapma ihtiyacı (sıkışma)
  • İstemsiz idrar kaçırma
• İşeme belirtileri
  • Zayıf akımlı işeme
  • Çatallı işeme
  • Kesik kesik idrar yapma
  • Ikınarak idrar yapma
  • İdrar yapmaya başlamadan önce bekleme
  • İdrar bittikten sonra damlama olması
• İşeme sonrası belirtiler
  • Mesanenin tam boşalmadığı hissi
  • İşeme sonrasında idrar kaçırma
• İyi huylu prostat büyümesinin daha nadir görülen semptomları
  • İdrar yolu enfeksiyonları
  • İşeme güçlüğü
  • İdrarda kan

Prostat Büyümesi Neden Olur?

Prostat büyümesinin nedeni tam olarak bilinmemektedir. Fakat prostat büyümesinde bazı durumlar risk faktörü olarak kabul edilmektedir.

Yaş: Yaş arttıkça iyi huylu prostat büyümesinin görülme sıklığı artmaktadır. Yapılan çalışmalarda prostat boyutunun yaşla beraber arttığı ancak idrar yolu semptomlarının şiddeti ile prostat boyutu arasında direkt bir ilişki olmadığı gösterilmiştir.

Coğrafya: Uluslararası çalışmalar, iyi huylu prostat büyümesi ve buna bağlı idrar yolu semptomlarının bazı bölgelerde daha sık görüldüğüne dikkat çekmektedir. Örneğin güney asya popülasyonunda, batı popülasyonuna göre daha küçük prostat hacmi olduğu gösterilmiştir.

Genetik: Hem iyi huylu prostat büyümesinin hem de idrar yolu semptomlarının nedenleri arasında genetik yatkıınlığıın olduğu kanıtlanmıştır. Erkek akrabalardan birisinde iyi huylu prostat büyümesi (BPH) öyküsü varsa risk 4 kat, erkek kardeşlerinden birisinde varsa risk 6 kat artmaktadır. Kalıtsal prostat büyümeleri, kalıtsal olmayan prostat büyümelerine göre daha erken yaşlarda semptom verir ve prostat hacmi genellikle daha büyüktür.

Hormonlar: Prostat salgı hücrelerinde bulunan 5-alfa redüktaz enzimi testosteronu dihidrotestosterona çevirir. Dihidrotestosteron ise prostat büyümesine neden olur. 

Metabolik sendrom ve kalp damar hastalıkları: Kalp yetmezliği, inme ve tip 2 diyabet riskini arttıran durumların beraber görüldüğü tabloya metabolik sendrom denir. Metabolik sendromun 4 bileşeni vardır: Kan basıncı yüksekliği (hipertansiyon), kan şekeri yüksekliği, bel çevresinde yağlanma ve kolesterol yüksekliğidir. Yapılan çalışmalarda metabolik sendrom ile prostat büyümesinin ilişkili olduğu gösterilmiştir. 

Şişmanlık: Vücuttaki yağ doku miktarının prostat hacmi ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. Vücut kitle indeksinde (BMI) her 1kg/m2 ‘lik artış prostat hacminde 0.41 cc’lik artışa neden olmaktadır.

Diyabet: Tip 2 diyabette kandaki insülin düzeyleri artmıştır. İnsülin bir büyüme faktörü gibi davranıp prostat büyümesine neden olur. İnsülin benzeri büyüme faktörü (IGF-1) ve insülin benzeri büyüme faktörü bağlayıcı protein-3 (IGFBP) artmış prostat büyümesi riski ile ilişkilidir.

Fiziksel aktivite: Fiziksel aktivite ve egzersiz BPH ve BPH cerrahisi riskinde azalmaya neden olmaktadır.

Diyet: Kesinliği kanıtlanmamış olsa da beslenme alışkanlıklarının BPH gelişiminde etkisi olabileceği gösterilmiştir. Gün içinde fazla kalori alınması, alınan kalorinin kırmızı et, yağ, süt, kümes hayvanı, tahıl, ekmek ve nişasta ağırlıklı olması BPH riskini arttırabilir. Bununla beraber sebze, meyve, linoleik asit, doymamış yağ asitleri, A ve D vitamini BPH riskini azaltır.

İltihap: Vücutta meydana gelen yangısal tepkiye inflamasyon (iltihap) denir. Vücutta iltihap varlığı prostatın iyi huylu ve kötü huylu büyümesini (prostat kanseri) uyarır.

Prostat Büyümesi Teşhisi

Öncelikle hekimin ayrıntılı hikaye alması büyük role sahiptir. Geçirilmiş ameliyatlar, travmalar, idrar yolu hastalıkları, ailede prostat kanseri öyküsü, daha önce geçirilmiş idrar yolu enfeksiyonları ve idrarda kan olup olmaması gibi durumlar sorgulanır. Ayrıca nörolojik bir hastalık, inme, diyabet gibi nedenlerle de benzer semptomlar meydana gelebileceğinden bunların sorgulanması oldukça önemlidir.

Parmakla rektal muayene: Prostat hastalıklarında muayenenin olmazsa olmaz parçasıdır. Prostatın büyüklüğü, kıvamı, hareketi, ağrı ve ısı artışı değerlendirilir. Prostat kanseri ve prostatit (prostat iltihabı) teşhisi açısından da oldukça değerli bir yöntemdir.

İdrar testi: İdrar yolu enfeksiyonları da benzer semptomlara neden olabileceği için enfeksiyonu dışlamak açısından idrar örneği incelenir.

Kan testi: Böbrek yetmezliği olup olmadığına bakmak için kanda kreatinin düzeyine bakılır. 

Vücutta yalnızca prostattan salgılanan bir protein olan prostat spesifik antijen (PSA) düzeylerine bakılır. PSA düzeyleri  yaşa göre değerlendirilir. Artmış PSA düzeyi prostat büyümesiyle ilişkilidir. Bununla beraber rektal prostat muayenesi, prostat masajı, enfeksiyon, prostat ameliyatları ve prostat kanseri de PSA düzeyinin artmasına neden olabilir.

Bu testlere ek olarak tanıyı doğrulama amacı ile diğer yöntemlere başvurulur.

Üroflowmetri: İdrar akım eğrisidir. Hasta, idrar akış hızı, süresi ve idrar miktarını ölçen bir cihaza bağlı olan kaba idrarını yapar. İdrar yollarında tıkanıklık, detrüsör (mesane kası) yetmezliği, mesane kası aşırı aktivitesi gibi durumlar üroflowmetri yöntemiyle teşhis edilebilir.

Post voiding rezidü rayini (PVR): Sağlıklı bir erkekte işeme sonrası mesane içinde az bir miktar idrar kalır. İdrar yolu semptomları ile başvuran bazı hastalarda bu miktar artmıştır. PVR testi işeme sonrası mesanede kalan idrar hacmini ölçmeye yarar. PVR testi iki farklı yöntemle uygulanabilir. Kateter (sonda) ile idrar yollarına girilerek mesanede kalan idrar boşaltılır veya ultrasonografi ile mesane görüntülenerek kalan idrar hacmi tespit edilir.

24 saatlik işeme günlüğü: Gün içinde ve gece idrara çıkma sıklığı ile idrar miktarı hakkında bilgi verir. 

Daha kompleks bir durum söz konusu ise aşağıdaki ek tetkiklere başvurulabilir:

Transrektal ultrason: Ultrason ucu rektum içerisine yerleştirilerek prostat boyutu ve genel değerlendirmesi yapılır.

Prostat biyopsisi: Transrektal ultrason rehberliğinde iğneyle prostata girilerek doku örneği alınır. Bu yöntem tanıya gitme ve prostat kanserini dışlama açısından faydalı bir yöntemdir. Genellikle PSA değeri 4 ng/ml üzerinde olduğunda veya şüpheli rektal muayene bulguları varsa yapılır.

Basınç akım çalışması: Mesane içi basıncı ölçmeye yarayan yöntemdir. İşeme zorluğu şikayeti olan hastada sebebin idrar yolunda bir tıkanıklık mı yoksa mesane kasının kasılma problemi mi olduğunu anlamaya yardımcı olur. Bu yöntem genellikle nörolojik hastalık düşünülen durumlarda ve ameliyata rağmen şikayetleri devam eden hastalarda kullanılır.

Sistoskopi: Üretraya (mesaneden sonraki idrar kanalı) ışıklı esnek bir cihaz yerleştirilerek üretra ve mesanenin görüntülenmesine dayanan bir yöntemdir. İşlem öncesinde lokal anestezik uygulanır.

Prostat Büyümesi Tedavisi

İlaç tedavisi, minimal invaziv tedavi ve cerrahi tedavi seçeneklerinden biri hastanın yaşı, prostatın boyutu, hastanın genel sağlık durumu ve şikayetlerin hayat kalitesini nasıl etkilediği göz önünde bulundurularak tercih edilir. Veya şikayetleri hafif olan hastalara tedavi uygulamak yerine yakın takip ve izlem önerilebilir.

Transüretral prostat rezeksiyonu (TURP): İlaç tedavisine yanıt alınmayan durumlarda veya maddi kaygılar nedeniyle tercih edilir. Lokal veya genel anestezi altında yapılır. Ucunda kamera takılı olan bir cihaz ile üretradan girilerek prostat dokusu çıkarılır. Prostat büyümesinin tedavisinde altın standart tedavi yöntemidir ancak kanama, TUR sendromu, idrar kaçırma, ejakülat sıvısının mesaneye kaçması (retrograd ejakülasyon), ereksiyon bozukluğu gibi komplikasyonlar meydana gelebilmektedir.

Minimal invaziv tedaviler: Transüretral prostat rezeksiyonuna bağlı komplikasyonlardan kaçınmak amacıyla uygulanan alternatif tedavileri içerir.

Lazer enükleasyon, prostatın vaporizasyonu veya rezeksiyonu, transüretral mikrodalga tedavisi, transüretral iğne ablasyonu, yüksek yoğunlukta odaklanmış ultrason (HIFU) ve intraprostatik stentler gibi teknikleri içeren minimal invaziv yöntemler, prostat dokusunun ısı verilerek çıkarılmasına dayanır.

Kanama, cinsel işlev bozukluğu, idrar kaçırma gibi operasyon sonrası komplikasyonlar açısından minimal invaziv yöntemler daha başarılıdır.

Uzun dönemde TURP daha üstündür çünkü minimal invaziv tedavilerde uzun dönemde operasyonun tekrarlanma gereksinimi daha sık görülür.

İlaç tedavisi: Alfa blokerler, 5-alfa redüktaz inhibitörleri ve tadalafil kullanılır.

• Alfa bloker ilaçlar: Mesane boynu ve prostatta bulunan alfa 1a reseptörlerini bloke ederek  buradaki yapıları gevşetir. Böylece idrar yapmayı kolaylaştırır. Alfuzosin, doksazosin, tamsulosin ve silodosin iyi huylu prostat büyümesinde ilk sırada tercih edilen ilaçlardır.
• 5-alfa redüktaz inhibitörleri: Prostat salgı hücrelerinde bulunan 5-alfa redüktaz enzimi testosteronu dihidrotestosterona dönüştürür. Dihidrotestosteron, prostat büyümesine neden olur. Bu dönüşümü gerçekleştiren enzimin etkisini engellemeye yönelik ilaçlar prostat büyümesinde kullanılmaktadır. Finasteride, dutasteride bu grupta yer alan ilaçlardır.
• Tadalafil: Cinsel işlev bozukluklarında kullanılan bir ilaçtır. Alt üriner sistemdeki kasları gevşetir. BPH semptomlarını hafifletmek için kullanılır. Finasteride ile kombine şekilde veya tek başına kullanılabilir.

Prostat Büyümesi Tedavi Edilmezse

• İdrar yolu ile ilgili semptomlar: Prostat büyümesi tedavi edilmediğinde kişinin hayat koşullarını olumsuz etkilemektedir. İdrar kaçırma, geceleri yatağı ıslatma, mesaneyi tam boşaltamama ve ereksiyon olamama gibi cinsel işlev bozukluklarına yol açabilir.
• Mesane enfeksiyonu: Prostat büyümesi sonucu mesane önünde direnç oluşur. Bu direnç yüzünden içerideki idrar tam boşalamaz ve mesanede kalır. Mesanede kalan idrar zamanla mesane enfeksiyonlarına neden olur (sistit).
• Mesane taşı: Mesane içinde kalan idrar, zamanla mesane taşı oluşumuna neden olur. Bu taşlar enfeksiyon, mesane hasarı, idrar yollarında tıkanıklık ve kanlı idrar gibi problemlere zemin hazırlar.
• Mesane hasarı: Mesane tam boşaltılmadığında orada bulunan kaslar tam boşalmayı sağlama amacıyla daha çok kasılır. Bir süre sonra bu kasılmalar sonucu kaslar zayıflar ve kasılma işlevi bozulur. Bu da mesane boşalmasını zorlaştırır.
• Börek hasarı: Mesanede biriken idrar zamanla basınç oluşturarak böbreklere zarar verebilir. Veya mesaneden kaynaklı bir enfeksiyon böbreklere yayılıp organ hasarına neden olabilir.

Prostat Büyümesine Ne İyi Gelir?

Prostat büyümesi genellikle idrar yolu semptomları ile kendini belli eder. Alternatif tedavi yöntemleri bu semptomları hafifletmeye yöneliktir.

• İşeme isteği meydana gelir gelmez tuvalete gidilmelidir. İdrarı bekletmek mesane kaslarında hasara neden olur.
• Tuvalete gitme saatleri planlanabilir. Örneğin 4-6 saatte bir idrar yapmak için tuvalete gitmek rutin haline getirilmelidir. Bu yöntem mesane kasında alışkanlığa neden olup sık idrara çıkma isteğinin önüne geçmektedir.
• Beslenme alışkanlığı gözden geçirilmelidir. Obezite, metabolik sendrom ve tip 2 diyabet prostat büyümesiyle ilişkili durumlardır.
• Gün içinde egzersiz yapmaya dikkat edilmelidir. Egzersiz hem doğrudan idrar yolu semptomlarını hafifleterek hem de dolaylı olarak obeziteyi engelleyerek prostat büyümesine bağlı semptomları rahatlatmaya yardımcı olur.
• İdrar yaptıktan birkaç dakika sonra tekrar idrar yapmaya çalışın. Böylece mesane mümkün olduğunca boşaltılmış olur.
• İdrar yaptıktan sonra idrar yollarında kalan idrarı boşaltarak sızıntıyı önlemek için parmakları testis tabanından yukarı doğru hafifçe bastırarak masaj yapılabilir.

Prostat Büyümesine Ne İyi Gelmez?

• Yatmadan bir veya iki saat önce sıvı alımı bırakılmalıdır. Böylece gece idrar yapma isteği önlenebilir.
• Kafein ve alkol gibi idrar miktarını arttıran içecekler kısıtlanmalıdır.
• Dekonjestan ve antihistaminik ajanlar kullanılmamalıdır. Bu etken maddeli ilaçlar üst solunum yolu enfeksiyonlarında, alerjik rinitte, soğuk algınlığında solunum güçlüğünü önlemek için kullanılır. Bu maddeler üretranın çevresindeki kası (sfinkter) kasarak işemeyi zorlaştırır.
• İdrara çıkma dürtüsünü azaltmak için stresten kaçınılmalıdır.
• Soğuktan korunun. Düşük sıcaklıklar mesanede idrar birikimine ve sıkışma tarzı idrar kaçırmaya neden olur.

Prostat Büyümesi İlaçları

Alfa blokerler: İyi huylu prostat büyümesinde ilk seçenek ilaçlardır. Mesane boynu ve prostatta bulunan alfa reseptörlerine bağlanarak buradaki kasları gevşetirler. İdrar akım hızında artışa neden olurlar. Baş dönmesi, tansiyon düşmesi, yorgunluk, baş ağrısı, güçsüzlük ve burun tıkanıklığı gibi yan etkileri vardır. Alfuzosin, doksazosin, tamsulosin, terazosin prostat büyümesi tedavisinde kullanılan alfa bloker ilaçlardır.

5-alfa redüktaz inhibitörleri: Prostatı küçültmek için kullanılan ajanlardır. Prostat boyutunu %20-30 kadar küçültürler. Böylece idrar akım hızı artar, idrar yolu ile ilgili semptomlar hafifler ve ameliyat gereksinimi azalır. Libidoda azalma, iktidarsızlık, göğüslerde büyüme gibi yan etkileri vardır. Finasteride ve dutasteride bu grupta yer alan ilaçlardır.

Fosfodiesteraz inhibitörleri: Alt idrar yollarındaki kasları gevşeterek etki gösterirler. Normalde ereksiyon bozukluğunda kullanılan bu ilaçlar, prostat büyümesine bağlı görülen semptomları hafifletmek için de onay almıştır. Tadalafil BPH tedavisinde kullanılan fosfodiesteraz inhibitörüdür.

Prostat Büyümesi Ameliyatı

Tedaviden fayda görmeyenlerde veya şiddetli semptomları olan hastalarda tercih edilir. Transüretral prostat rezeksiyonu, transüretral prostat insizyonu, lazer prostatektomi ve açık prostatektomi operasyonlarını içerir.

Transüretral prostat rezeksiyonu (TURP): Üretra yoluyla prostata ulaşılarak yüksek frekanslı elektrik akımı kullanılarak prostatın alınmasıdır. Genel veya spinal (belden alt tarafının uyuşturulması) anestezi altında yapılır.

Transüretral prostat insizyonu (TUIP): Üretradan girilerek mesaneye ulaşılır. İdrar akımının artması için mesaneye kesi (insizyon) atılır. Bu yöntem prostatı 35 ml’den küçük hastalarda etkilidir. İlaç tedavisine benzer etkilerinden dolayı günümüzde tercih edilmemektedir.

Lazer prostatektomi: Üretradan ucunda kamera olan bir cihazla girilir. Lazer ışınları kullanılarak prostat dokusu kesilerek çıkartılır. Lazer ışınları, bölgedeki kan damarlarını da mühürlediği için kanamasız bir işlemdir. Bu yönüyle kan sulandırıcı ilaç kullananlarda veya kanama bozukluğu olan hastalarda tercih edilebilir. Genel veya spinal anestezi altında uygulanır.

Açık  prostatektomi: Karın bölgesine kesi atılarak prostatın çıkartılmasıdır. TURP yöntemiyle çıkartılamayacak kadar büyük prostatlarda açık cerrahi uygulanır. Bu gibi özel durumlar dışında günümüzde kullanımı oldukça sınırlıdır.

Laparoskopik cerrahi: Karnın içerisine küçük kanüller yerleştirilir. Kanüllerden birinde kamera bulunurken diğerine cerrahi için gerekli aletler yollanır. Böylece işlem monitörize edilerek gerçekleştirilir. 

Bu ameliyatlara ek olarak minimal invaziv yöntemler denen, hastaya daha az girişimle yapılan yöntemler de mevcuttur. Transüretral iğne ablasyonu, transüretral mikrodalga terapisi, stent gibi yöntemler bu grupta yer alır.

Prostat Büyümesi için Hangi Doktora Gidilmeli?

Prostat büyümesi için üroloji bölümüne gidilmelidir. 

Özellikle 50 yaşından büyük erkeklerde idrar yollarına ait semptomlar (sık idrara çıkma, idrara çıkma isteğini erteleyememe, kesik kesik işeme, çatallı işeme, idrar akımının azalması, işeme sonunda damlama olması, işeme sonunda mesanenin tam boşalmadığı hissi) varsa doktora gidilmelidir.