Porfiria

Porfiria Nedir?

Porfiria, esas olarak cildi veya sinir sistemini etkileyen ve karın ağrısına neden olabilen nadir hastalıklardan biridir. Hastalıktaki bozukluklar genellikle kalıtsaldır, yani ebeveynlerden çocuklara geçen genlerdeki anormalliklerden kaynaklanır.

Porfiria hastası olan bir kişinin hücreleri, bazı enzim eksikliklerinden veya problemlerinden dolayı, porfirin ve porfirin öncülü olarak adlandırılan vücut kimyasallarını kana kırmızı rengini veren madde olan hem proteinine dönüştüremezler.

Hemoglobinin yapısında bulunan hem proteini vücutta kemik iliği ve karaciğerde üretilir.

Hem proteinini yapma sürecine hem biyosentetik yolu adı verilir. Bu yolakta sekiz enzim görev alır ve her enzim başka bir enzimi denetler. Enzimlerden herhangi biri düşük bir seviyede ise bu durumda o enzimde eksiklik var demektir.

Bu da vücutta hem oluşumunda problem oluşturur. Hem proteini oluşamadığında vücutta porfirin ve porfirin öncülleri birikerek hastalığa neden olur.

Sekiz enzimden herhangi birinin eksikliği aslında 8 farklı porfiria tipini oluşturur. Porfirialar akut, kutanöz veya eritropoetik, hepatik olarak sınıflandırılır.

• Akut porfirialar çoğunlukla sinir sistemini etkiler. Hızlı bir şekilde oluşup kısa sürede kaybolurlar.
• Akut intermittan porfiria, akut porfirianın en sık görülen alt türlerinden biridir.
• Kutanöz porfirialar ise daha çok cildi etkiler. Ama her iki form da iki duruma da sahip olabilir.
• Eritropoetik porfiriada esas olarak kemik iliğinde süreçte sorun varken hepatik porfiriada sorun karaciğerdeki hem proteini oluşum sürecindedir.

Porfiria Belirtileri Nelerdir?

Porfiriaya neden olan gen mutasyonlarına sahip bazı kişilerde gizli porfiria adı verilen bir durum görülebilir. Yani hastalık kişide var olsa da herhangi bir belirti vermeyebilir. Ancak belirti verenler de hastalığın kutanöz veya akut formuna göre değişiklik gösterebilir.

Kutanöz porfiria belirtileri arasında şunlar sayılabilir:

• Güneş ışığına aşırı duyarlılık
• Cildin açıkta kalan bölgelerindeki kabarcıklar
• Cildin açıkta kalan bölgelerinde kaşıntı ve şişme

Akut porfiria semptomları saatler veya günler içinde ortaya çıkabilir ve günler, haftalar sürebilir. Bu semptomlar belli bir aralıkta sürekli gelip gidebilir. Kutanöz porfiria semptomları ise daha sürekli olma eğilimindedir.

Porfiria semptomlarının şiddeti enzim eksikliğinin derecesine göre ve diğer faktörlere bağlı olarak geniş ölçüde değişebilir.

Akut porfiria semptomları şu şekilde sıralanabilir:

• Karın ağrısı
• Göğüste, uzuvlarda veya sırtta ağrı
• Kalça bölgesinde ağrı
• Mide bulantısı ve kusma
• Kabızlık
• İdrar retansiyonu (Mesaneyi tamamen boşaltamama)
• Bilinç bulanıklığı
• Halüsinasyon görme
• Nöbet geçirme
• Kas güçsüzlüğü

Porfiria Nedenleri Nelerdir?

Çoğu porfiria kalıtsal bozukluklardan kaynaklanır. Hem proteini oluşma sürecinde bulunan her bir sekiz enzim için belli genler tanımlanmıştır. Genel olarak porfirialar, gen mutasyonu olarak da adlandırılan anormal bir genin ebeveynden miras alınmasından kaynaklanır.

Konjenital eritropoietik porfiri, hepatoeritropoietik porfiri ve eritropoietik protoporfiri gibi bazı porfiriaların ortaya çıkması için hem anneden hem de babadan anormal genin miras alınması gerekir.

Ancak bu anormal genin bir sonraki kuşağa geçme durumu porfirianın türüne bağlı olarak değişiklik gösterir.

Kutanöz porfiria ise genellikle kalıtsal değil, edinilmiş bir hastalıktır. Yani genler dışındaki faktörler enzim eksikliğine neden olur.

Kutanöz porfiria nedenleri ve risk faktörleri şu şekilde sıralanabilir:

• Vücutta çok fazla demir bulunması
• Aşırı alkol kullanımı
• Ek olarak östrojen kullanımı
• Sigara içmek
• Kronik hepatit C enfeksiyonu
• HIV enfeksiyonu
• Vücudun demiri fazla emmesine neden olan hemokromatozis hastalığı

Tüm porfiria türlerinde ortak olarak hastalığın semptomlarını tetikleyen bazı durumlar bulunur.

Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

• Alkol kullanımı
• Sigara içmek
• Bazı ilaçların veya hormonların kullanımı
• Güneş ışığına aşırı maruz kalma
• Stres
• Kişiye uygun olmayan diyetler

Porfiria Teşhisi

Porfirianın tanısı; kan, idrar ve dışkı testleri ile ve giderek daha da yaygınlaşan genetik testlerle konabilir. Porfirialar için birçok laboratuvar testi mevcuttur ve bunlar hekim tarafından porfirianın türüne bağlı olarak istenir.

Karın ağrısı ve sinir sistemine ait bulgular daha çok akut porfiria ile ilişkili olduğu için hekim idrarda porfobilinojen ve aminolevulinik asit taraması yapar.

Hastada kutanöz porfiria semptomları varlığında en iyi tarama testi plazma porfirin testidir. Yapılan bu tarama testlerinden biri anormalse, idrar, dışkı ve alyuvar porfirinleri de dahil olmak üzere daha kapsamlı testler yapılır.

Hastanın porfiriaya sebep olan anormal geninin taranması da hastalığın teşhisinde oldukça önemlidir. Bazı durumlarda hastada aktif semptom yoktur ve yapılan biyokimyasal laboratuvar testleri bir sonuç vermez.

Bu durumlarda genetik taramaların önemi daha da artmaktadır. Ayrıca genetik testler, kişinin belirli bir porfiria türüne sahip olup olmadığını belirlemek için en doğru ve güvenilir yöntemdir.

Belirli bir porfiriaya neden olan gendeki DNA sekansındaki bir mutasyon veya değişiklik bulunursa, o porfiria tanısı doğrulanır. DNA analizi ile hastalığa neden olan mutasyonların % 97'sinden fazlası tespit edilebilir.

Hastada bir mutasyon tespit edildikten sonra, porfirianın ebeveynlerden miras alınıp alınmadığını belirlemek için diğer aile üyeleri üzerinde DNA analizi yapılabilir.

Porfiria Tedavisi

Porfiria tedavisi, kişinin sahip olduğu porfiri türüne ve semptomların şiddetine bağlı olarak değişir.

Akut Porfiria Tedavisi

Akut porfiriada sorun karaciğerdeki süreçte ise hekim karaciğerde porfirin ve porfirin öncüllerinin üretimini azaltmak için akut porfirileri hem veya glikoz yüklemesi ile tedavi eder.

Hasta 4 gün boyunca, günde bir kez damar içi yoldan hem alır. Glikoz yüklemesinde de, hastaya ağızdan veya damardan glikoz çözeltisi verilir.

Hem proteini takviyeleri genellikle tedavide daha etkilidir ve semptomlar çok hafif olmadığı sürece tercih edilen ilk tedavidir. Nadir durumlarda, semptomlar aşırı şiddetli ise, hekim akut porfiri tedavisi için karaciğer nakli önerebilir.

Karaciğer naklinde, cerrah hastalıklı veya yaralı karaciğeri çıkarır ve onu sağlıklı olanla değiştirir.

Kutanöz Porfiria Tedavisi

Kutanöz porfiriayı tedavi etmek için atılabilecek en önemli adım güneş ışığından mümkün olduğunca kaçınmaktır.

Bunun dışında kutanöz porfirianın diğer alt türleri şu şekilde tedavi edilebilir:

• Porfiria kutanea tarda: Porfiria kutanea tarda, hastalığı aktive etme eğiliminde olan faktörleri ortadan kaldırarak ve karaciğerdeki demiri azaltmak için tekrarlanan terapötik flebotomilerle tedavi edilir. Terapötik flebotomi, koldaki bir damardan yaklaşık bir bardak kanın çıkarılması işlemidir. Bu durum anestezi gerektirmez. Başka bir tedavi yaklaşımı, karaciğerdeki porfirinleri azaltmak için düşük doz hidroksiklorokin verilmesidir.
• Eritropoetik protoporfia: Eritropoetik protoporfiria hastalarında güneş ışığının kişideki olumsuz etkilerini azaltmak için beta karoten ve sistein takviyeleri verilebilir. Ancak bu takviyeler vücuttaki porfirin ve porfirin öncüllerinin miktarını azaltmaz. Hekimler, hepatit A ve hepatit B aşılarını ve protoporfirik karaciğer yetmezliğini önlemek için alkolden kaçınmayı önermektedir. Başarılı bir şekilde uygulanan kemik iliği nakilleri, eritropoetik protoporfiriaları başarılı bir şekilde tedavi edebilir. Genelde kemik iliği nakilleri eğer hastalık şiddetli ise ve karaciğer yetmezliğine neden olabilecek durumdaysa yapılır.
• Konjenital eritropoetik porfiria ve hepatoeritropoetik porfiria: Konjenital eritropoetik porfiria ve hepatoeritropoetik porfiria olan kişilerde şiddetli anemiler görülebilir. Bu anemiyi tedavi etmek için dalağın alınması ve kan takviyeleri gerekebilir.

Porfiria Tedavi Edilmezse

Porfiria tedavi edilmediği takdirde bazı komplikasyonlara neden olabilir. Bu komplikasyonlar hastalığın türüne bağlı olarak değişiklik gösterebilir.

Akut porfirialarda tedavi acil yapılmazsa bazı durumlarda ani ölümler bile görülebilir. Atak sırasında kişide sıvı eksikliği, solunum problemleri, nöbet ve tansiyonda aşırı yükselmeler görülebilir. Bu durumların hepsi hayatı tehdit edecek kadar şiddetli olabilir.

Akut ataklar sürekli tekrarladığında ise bazı kronik hastalıklara neden olabilir. Uzun süreli geçmeyen ağrılar, kronik böbrek yetmezliği, karaciğer yetmezliği bunlar arasında sayılabilir.

Kutanöz porfirialarda ise görülen cilt lezyonları tedavi edilmediğinde kalıcı bir hale gelebilir. Bu lezyonlar zamanla enfeksiyon kapabilir. İyileştikten sonra da ciltte anormal renklenmeye, büyük yara izlerine, güçsüz ve hassas bir cilde sebep olabilir.

Porfiriaya Ne İyi Gelir?

Porfiria hastalığı, beslenme ile de tetiklenebildiği için bu konuda alınabilecek bazı önlemler ve iyi gelen durumlar vardır. Akut porfiria olan insanların, ortalamadan yüksek seviyeye kadar karbonhidrat içeren diyetle beslenmesi önerilir.

Karbonhidratlar için önerilen diyet miktarı, yetişkinler ve 1 yaş ve üstü çocuklar için günde 130 g'dır. Hamile ve emziren kadınların daha yüksek alım ihtiyacı vardır.

Porfiria atağını diyet gibi aç kalma durumları tetikleyebildiği için, kısa süre için bile karbonhidrat ve kalori alımını sınırlamaktan kaçınılmalıdır. Akut porfiri olan ve kilo vermek isteyen insanlar, sağlık uzmanları ile yavaş yavaş kilo vermek için takip edebilecekleri diyetler hakkında konuşmalıdır.

Terapötik flebotomi tedavisi alan hastalar, her işlemden önce ve sonra bol miktarda süt, su veya meyve suyu içmelidir. Kutanöz porfiria için doktor kontrolünde vitamin ve mineral takviyeleri önerebilir.

Ayrıca kütanöz porfiriada güneşe karşı hassasiyet olduğu için dışarı çıkarken vücudun mümkün olduğunda kapatılması önemlidir.

Porfiria için Hangi Doktora Gidilir?

Porfiria bir çeşit kan hastalığı olduğu için esas gidilmesi gereken bölüm Hematolojidir.

Hematoloji bölümüne ulaşamayan bölgelerde bilgilenme ve hastalık teşhisi için Dahiliye bölümlerine başvurulabilir.

Ayrıca karaciğerde de problemler oluşabileceği için Gastroenteroloji bölümü de hastayı inceleyebilir.

Porfirialarda güneş gören cilt bölümlerinde kabarcık oluşumu, kızarıklık, karın ağrısı gibi semptomlar ortaya çıktığı anda doktora başvurulmalıdır.

Çünkü hastalığın teşhisi ve sonrasında yönetimi oldukça önemlidir. Olası riskler ve tedaviler hasta tarafından bilinmelidir.