Polisitemia Vera

Polisitemia vera, kırmızı kan hücrelerinin kontrolsüz şekilde çoğalması olup, doktorların gerek gördüğü ilaçların kullanımı ile tedavi edilmektedir.

Polisitemia Vera Nedir?

Kan hücrelerinin yapılması sırasında, kırmızı kan hücreleri olarak adlandırılan alyuvarların aşırı ve kontrolsüz üretilmesine polisitemia vera denir. Polisitemia vera, herhangi bir hastalığa bağlı olmaksızın gelişebileceği gibi çok sayıda hastalığın sonucu olarak da görülebilir. 

Kandaki kırmızı kan hücrelerinin artması, kanın akışına karşı normalde var olan direncin daha da artmasına neden olur. Dolayısıyla küçük ve orta çaplı damarlar kan akışı bozulacağı için, organlara yeterli derecede kan gitmez. Bu duruma bağlı olarak çeşitli organ bozuklukları meydana gelebilir.

Vücudumuzda Kan Üretimi Nasıl Olur?

Yetişkinlerde beyaz kan hücrelerinin büyük bir bölümü, kırmızı kan hücreleri ve trombositler kemik iliğinde üretilirler. Kemik iliği toplam miktarı göz önüne alındığında vücudun en büyük organlarından biridir. Son derece aktif bir dokudur.

Kemik iliğinin içinde kök hücreler, yağ hücreleri, ağ hücreleri bulunur. Aynı zamanda dayanıklılık sağlanmasından sorumlu kollajen lifler de kemik iliğinin içerisinde bulunur.

Kök hücreler; beyaz kan hücreleri, kırmızı kan hücreleri ve trombosit gibi hücreleri üretme yeteneğine sahip olan kemik iliği elemanıdır. Aynı zamanda kök hücrelerin kendini yenileme yeteneği de vardır.

Kırmızı Kan Hücresi Nedir ve Nasıl Üretilir?

Kemik iliğinde üretilen iç bükey disk şeklindeki hemoglobini taşıyan hücrelere kırmızı kan hücresi denir. Üretim aşamasında çekirdekleri bulunurken, kana çıkınca var olan çekirdeklerini kaybederler. Ortalama büyüklükleri 7 - 8 mikrometredir. Boyutları anormal bir durum olmadığı süreçte değişmediği için, mikroskop incelemelerinde diğer hücrelerin büyüklüğünü ortalama bir şekilde ölçmek için tıpkı bir cetvel gibi kullanılırlar. Ortalama ömürleri 120 gündür.

Kırmızı kan hücreleri, kanda çeşitli şekillerde ölçülür. Kanda ölçülen kırmızı kan hücreleri lösemi, lenfoma (lenf kanseri), kanama bozuklukları ve bu tarzda bir sürü hastalığın tanısının konulması için olmazsa olmazdır. Kırmızı kan hücrelerine ait önemli parametreler, açıklamaları ve normal değerleri aşağıdaki gibidir. Bu değerler ortalama değerler olup, çeşitli laboratuvar ortamlarında değişiklik gösterebilirler.

  • Hematokrit değeri erkeklerde %47 iken, kadınlarda %42’dir. Hematokrit, kırmızı kan hücreleri tarafından oluşturulan hacmin, kanın içerisindeki bütün hücrelerin toplamına yani kanın bütün hacmine oranına verilen addır.
  • Hemoglobin değeri erkeklerde ortalama 16 gr/dl iken, kadınlarda ortalama 14 gr/dl’dir. Hemoglobinin vücuttaki görevi akciğerlerden gelen yüksek oksijeni bütün dokulara dağıtmaktır. Aynı zamanda vücudun geri kalanında bulunan dokularda karbondioksit fazladır. Hemoglobin bu karbondioksiti akciğerlere getirerek oksijen üretmek ve başka bir takım olaylar için kullanır.
  • MCV değeri ortalama kırmızı kan hücresi hacmi için kullanılan terimdir. Erkeklerde ve kadınlarda ortalama değeri 87 fL’dir.
  • MCH ortalama kırmızı kan hücresi hemoglobini için kullanılan terimdir. Erkek ve kadınlarda ortalama değeri 29’ dur.
  • MCHC ortalama kırmızı kan hücresi hemoglobin konsantrasyonu için kullanılan bir terimdir. Erkeklerde ve kadınlarda ortalama değeri 34 gr/dl’dir.

Kırmızı kan hücrelerinin üretimini kontrol eden en önemli mekanizma kandaki oksijen miktarıdır. Dokularda oksijenin azalmasıyla beraber vücudumuz eritropoetin isimli hormon salgılar. Bu hormonun salgılanmasıyla vücudumuz kırmızı kan hücresi üretmeye başlar. Yükseklerde yaşayan insanlarda polisitemia vera görülmesinin temel sebebi, azalmış oksijenden dolayı vücudun fazla miktarda eritropoetin hormonunu üretir. Böylece vücudumuzdaki kırmızı kan hücre sayısı kontrolsüz bir şekilde artar. Bu durum da polisitemia vera olarak adlandırılır.

Kırmızı kan hücresi üretimi için ayrıca B12 vitamini ve folik asit gerekmektedir. Her ikisi de DNA yapımı için gereklidir. Bu vitaminlerin eksik kaldığı durumlarda DNA yeterince yapılamaz, sonuç olarak olması gerektiğinden büyük kırmızı kan hücreleri meydana gelir. Normalde kanda dolaşan kırmızı kan hücreleri çekirdeksiz iken, B12 vitamini ve folik asit eksikliğinde çekirdekli kırmızı kan hücreleri kan dolaşımına katılır. Çekirdekli olmaları yeterince olgunlaşmadıklarını ifade eder.

Bu yüzden dokulardan akciğere oksijen taşınması işlemi oldukça yetersiz olur ve normalde 120 gün yaşaması gereken kırmızı kan hücreleri 1-2 ay, hatta daha kısa sürelerde ölebilirler. Bu durum da vücudumuzda çeşitli hastalıklara neden olur.

Polisitemia Vera Belirtileri Nelerdir?

Kırmızı kan hücrelerinin aşırı üretimi sonucu kanın akışına karşı direnç artar. Böylece kan akımı azalır. Azalan kan akımına bağlı, kanın gittiği bütün organlarda bir takım sorunlara yol açar. Hangi organda daha çok problem yarattıysa, o organa ait sistemle ilgili daha çok belirti verir.

Belirtileri:

Polisitemia Vera Nedenleri Nelerdir?

Kırmızı kan hücrelerinin artmasının birden fazla nedeni bulunmaktadır. Herhangi bir durum sonucu polisitemia vera gelişmişse bu duruma sekonder nedenler denmektedir.

Nedenleri:

  • Yüksek rakımlı yerlerde oturmak: Artan yükseklik sebebi ile havadaki oksijen miktarı azalır. Dolayısıyla vücudumuza giren oksijen miktarı da azalacağı için vücudumuz daha fazla oksijene sahip olmak için eritropoetin hormonu vücudumuzdaki kırmızı kan hücre sayısını artırarak, polisitemia vera hastalığına neden olur.
  • Kronik akciğer hastalıkları  (KOAH, Astım)
  • Sigara içmek
  • Böbrek tümörleri: Kırmızı kan hücresi yapımında rol oynayan en önemli hormon olan eritropoetin böbreklerde üretilir. Dolayısıyla böbreği ilgilendiren herhangi bir hastalıkta bu hormonun yapımında bir takım sorunlar yaşanabilir. Kliniğe de polisitemia vera olarak çıkabilirler.
  • Karaciğer tümörleri
  • Böbrek damarlarının daralması
  • Böbreklerin su toplaması
  • Susuz kalmak
  • Yanıklar
  • Stres
  • Gaisbock's Sendromu: Kırmızı kan hücre sayısı normal olmasına rağmen, kan hacminin azalması; eski duruma oranla kırmızı kan hücre sayısının artması gibi yorumlanır. Genellikle sigara içen obez erkeklerde görülür. Polisitemi veradan daha sık görülen bir durumdur.

Polisitemia Vera Teşhisi

Günümüzde polisitemia vera hastalığının tanısında en duyarlı ve klinik pratikte en yaygın yöntem JAK2 mutasyonunun gösterilmesidir. Fakat her polisitemia vera hastalarında JAK2 mutasyonu olmak zorunda değildir. Bu yüzden dünyada sadece birkaç merkezde yapılan laboratuvar koşullarında hastanın kendi kırmızı kan hücre kolonisi oluşumu JAK2 mutasyonu olmasa bile tanı koydurur. Polisitemia vera hastalığının teşhisi konulması için dünya sağlık örgütü tarafından tanı kriteri geliştirilmiştir.

Polisitemia Vera için Dünya Sağlık Örgütü 2016 Tanı Kriteri

Major Kriter

  • Erkeklerde hemoglobin değerinin 16.5 gr/dl’ den fazla olması, kadın için ise 16 gr/dl’ den fazla olması veya hematokrit değerinin erkeklerde %49’ dan büyük olması, kadın için ise %48’ den büyük olması veya kırmızı kan hücresinin ağırlığının artması
  • Hastanın yaşına göre kırmızı kan hücrelerin farklı büyüklüklerindeki kolonisinin aynı anda kemik iliğinde bulunması
  • JAK2 mutasyonunun var olması

Minor Kriter

  • Kandaki eritropoetin değerinin normal değerlerinde olmaması

3 major kriterinin hepsinin var olması veya 2 major kritere ilaveten 1 minör kriterin bulunması polisitemia vera tanısı için yeterlidir.

Polisitemia Vera Tedavisi

Polisitemia vera hastalığının tedavisi risk gruplarına göre farklı farklı tedaviler içerir. 60 yaşının altında olan hastalarda ve aynı zamanda kanın pıhtılaşması ile ilgili bir problemi olmayan hastalarda flebotomi işlemi uygulanır. Flebotomi işlemi, iğneyle damara girilip, hastalığı önlemek için yeterli derecede kan alınmasına verilen addır. Amaç erkek veya kadın fark etmeksizin hematokrit oranını %45’ in altında tutmaktır. Ayrıca bu hastalara düşük doz aspirin tedavisi uygulanır.

Eğer ki hasta 60 yaşının üstünde ise ve kanın pıhtılaşması ile ilgili problemi varsa hidroksiüre ve interferon gibi ilaçlar ile tedaviye başlanır. Düşük doz aspirin tedaviye eklenir. Hastada kanın pıhtılaşma problemine göre tedavide aspirin yerine başka kan sulandırıcılar kullanılabilir.

Polisitemia Vera Tedavi Edilmezse

Polisitemi veralar tedavi edilmelidir. Tedavi edilmeyen olgularda en korkulan sonuç kanın fazla pıhtılaşması veya az pıhtılaşmasıdır. Fazla pıhtılaşan kan akciğere giden damarları tıkayarak hastanın ölümüne neden olabilir. Aynı zamanda ileri yaşlarda oldukça sık karşılaşılan inme olaylarına yatkınlığı oldukça fazla arttırır. Özellikle kontrol edilmemiş şekeri olan, tansiyon hastası ve yaşlı hastalarda inme riski oldukça fazladır. İnme vakalarında da hasta vaktinde doktora görünmezse ölüm veya felç gibi istenmeyen sonuçlara yol açabilir.

Polisitemia Veraya Ne İyi Gelir?

Polisitemia vera, böbrek, karaciğer akciğer, kalp hastalıklarının bir sonucu olarak gelişebilir. Bu yüzden her bir organın iyi korunması gerekmektedir. Böbrek sağlığı için bol su içmek gerekmektedir.

Aynı zamanda günlük diyette B12 ve folik asit içeren meyve sebzeler tüketilmelidir. Ispanak, brokoli, mercimek, pancar gibi yiyecekler vücudumuzda B12 düzeyini arttırır. Turunçgiller, yumurta, bakla gibi yiyeceklerde ise folik asit düzeyi fazladır. Dengeli bir şekilde beslenmek gerekir.

Polisitemia Veraya Ne İyi Gelmez?

Polisitemia vera hastalığı birçok sebepten dolayı gelişebileceği için, ilgili organların fonksiyonunu bozacak durumlarda polisitemia vera gibi kronik bir hastalığın tedavisi de zorlaşacaktır. Susuz kalan bir vücutta böbrek yeterince çalışamaz, bu durum eritropoetin hormon durumunu değiştirir. Aynı zamanda B12 ve folik asit gibi vitaminlerden eksik yapılan diyet polisitemia vera hastalığını tetikler.

Polisitemia Vera İlaçları

Polisitemia vera hastalığının tedavisi risk durumuna göre yapılır.

Düşük riskli, 60 yaşından küçük hastalara aspirin tedavisi uygulanır.

Yüksek riskli, 60 yaşından büyük hastalara hidroksiüre veya interferon ilaçları, ilaveten aspirin tedavisi uygulanır.

75 yaşından büyük hastalara, ilk tedaviye yanıt vermeyince, busulfan ilacı ile tedavi sağlanabilir.

Bütün tedavilerin uygulanmasına rağmen yanıt alınamayan hastalarda “Ruxolitinib” isimli ilaç tedavisi uygulanır.

Polisitemia Vera Ameliyatı

Polisitemia vera hastalığının herhangi bir ameliyatı yoktur. Fakat hastanın böbreklerinde kist veya tümör varsa ve bu durumdan dolayı hastada polisitemia vera geliştiyse bu durumda böbreklerdeki kistin veya tümörün alınması için ameliyat gerekebilir. Aynı durum diğer organlar için de geçerlidir.

Hamilelikte Polisitemia Vera

Gebelikte polisitemi vera, daha çok gebelik öncesindeki kalp ve akciğer hastalıklarının bir sonucu olarak gelişir. Gebelerde süreç kullanılan ilaçların yan etkilerinden dolayı biraz daha karmaşıktır. Bu yüzden kadın doğum uzmanının takibi kesinlikle gerekmektedir. Gebelerin B12’den zengin olan ıspanak, baklagil vb. gibi gıdaları dengeli bir şekilde tüketmesi gerekmektedir.

Çocuklarda Polisitemia Vera

Çocuklarda herhangi bir nedene bağlı olmaksızın gelişen polisitemia vera oldukça nadirdir. Daha çok ek hastalıklara bağlı gelişir. Kötü huylu tümörler, böbrekte kist oluşumu veya böbrekte su toplaması, yüksek steroid maruziyeti sonucu oluşan Cushing Sendromu, özellikle sobalı evlerde yaşayan çocuklarda kronik karbonmonoksit maruziyeti ve kalp hastalıkları gibi durumlar polisitemia vera hastalığının çocuklardaki en sık sebepleridir. Altta yatan hastalığın tespit edilip, tedavi edilmesi, bu hastalığın temel tedavi yöntemidir. Aynı zamanda hematokrit değeri %50’nin altında tutularak flebotomi işlemi uygulanılır. Gelişebilecek demir eksikliğini gidermek için çocuklara demir tedavisi de uygulanır.

Bebeklerde Polisitemia Vera

Çocuklarda olduğu gibi bebeklerde de ek bir hastalığa bağlı gelişen polisitemia vera daha sıktır. Özellikle annenin doğum öncesi kanaması, şeker hastası bir annenin bebeği olmak, gelişme geriliği olan bebekler, down sendromlu olmak bu riski arttırmaktadır. Altta yatan hastalığın tespit edilip, tedavi edilmesi, bu hastalığın temel tedavi yöntemidir. Aynı zamanda hematokrit değeri %50’nin altında tutularak flebotomi işlemi uygulanılır. Gelişebilecek demir eksikliğini gidermek için çocuklara demir tedavisi de uygulanır.

Polisitemia Vera için Hangi Doktora Gidilir?

Özellikle kronik akciğer hastalığı ve kronik böbrek hastalığı olan hastalar halsizlik, sıcak banyo sonrası kaşıntı, baş ağrısı ve burun, diş eti kanamaları yaşıyorlarsa Hematoloji bölümüne başvuru yapmalıdırlar.

Makaleyi faydalı buldun mu?
29
2
Makeleyi Paylaşın

Polisitemia vera ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Polisitemia Vera Kanser Mi?

Polisitemia vera kronik bir kan kanseri hastalığıdır. Tedavisi aspirin ve flebotomi olan bu hastalıkta bazı durumlarda hidroksi üre veya interferon tedavileri uygulanabilir. Ruxolitinib ise hiçbir tedaviye yanıt vermeyen durumlarda kullanılır.

Dr. İbrahim Halil Falay

Polisitemia Vera Hastası Kaç Yıl Yaşar?

Polisitemia vera hastalığı kronik bir süreçtir. Çeşitli risk faktörleri hastalığın seyrini etkiler. Kullanılan ilaçları iyi tolere edememiş hastalarda istenmeyen sonuçlar görülebildiği gibi iyi bir tedaviyle normal yaşam süresi sağlanabilir.

Dr. İbrahim Halil Falay