Orta Kulak İltihabı

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Nedir?

Orta kulak iltihabının Latince karşılığı ‘’otitis media’’dır. Otit, kulak iltihabı; media ise orta anlamına gelmektedir. Kulağı dış kısmından incelenecek olursa; kulak kepçesinden kulak zarına kadar olan kısım dış kulak, kulak zarından itibaren ise orta kulak olarak adlandırılır. Orta kulak, kulak kemikçiklerinin bulunduğu kısımdır.

Orta kulak yolu östaki tüpü adı verilen bir boru ile genizden (nazofarenks), burnun arka kısmına açılır. Östaki tüpünün 3 ana görevi vardır. Bu görevler: orta kulağı korumak, temizlemek ve orta kulak basıncını dış ortamla eşitlemektir.

Otitis media en fazla üst solunum yolu enfeksiyonları (soğuk algınlığı, grip vb.) sonrasında görülmektedir. Enfeksiyon burun boşluğundan östaki borusu aracılığı ile orta kulağa taşınır.

Orta kulak iltihabı çocukluk çağında çok sık görülmekle birlikte her yaşta görülebilir. Çocuklarda en sık 6-24 aylar arasında görülmektedir. 1 yaşındaki çocukların %50'sinden fazlası, 3 yaşındaki çocukların ise %80'inden fazlası en az 1 kere orta kulak iltihabı geçirmekte ve %95'i hasarsız iyileşmektedir. Okul çağındaki çocukların da üst solunum yolu enfeksiyonları ile karşılaşma sıklığı ve ihtimali arttığı için, bu çağlardaki çocuklarda da orta kulak iltihabı görülme sıklığı artmaktadır.

Çocuklarda orta kulak iltihabı hastalığın bu kadar sık görülmesinin en önemli sebepleri; östaki borusunun tam gelişmemiş olması, bağışıklık sistemi yetersizliği ve sık tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonlarıdır. Orta kulak iltihabı kendi kendine iyileşebilen bir hastalık olmasına rağmen iyileşmediği takdirde çok ciddi ve kalıcı hasarlar bırakabilmektedir.

Orta kulak iltihabının 3 türü bulunmaktadır.

• Akut otitis media: Ani gelişen orta kulak iltihabıdır. En sık üst solunum yolu enfeksiyonları sonrasında görülür. Bakteri veya virüs kaynaklıdır. Üst solunum yolu enfeksiyonları sıklıkla viral olmasına rağmen orta kulak iltihabı daha çok bakteriyeldir. Akut otitis media çocukluk çağı hastalıkları arasında ikinci en sık görülen hastalıktır.
• Efüzyonlu otitis media: Halk arasında orta kulakta su toplanması olarak tarif edilir. Sağlam kulak zarı arkasında sıvı birikimi vardır. Buna bağlı olarak geçici işitme kaybı gelişebilir. Akut otitis mediadaki gibi belirgin şikayetler yoktur. Çocukluk çağında görülen iletim tipi işitme kayıplarının en sık sebebidir.
• Kronik otitis media: 3 aydan uzun süredir devam eden kulak akıntısı ile seyreden orta kulak iltihabıdır. Kulak zarında delik ve işitme kaybı vardır. Kronik otitis medianın oluşum mekanizması, akut otitis mediadan farklıdır. Oluşum mekanizması açısından kolesteatomlu ve kolesteatomsuz olmak üzere 2 ana başlıkta incelenir.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Belirtileri

Otitis media denildiğinde aksi belirtilmediği sürece akla gelen tip akut otitis mediadır. Çoğunlukla öncesinde geçirilmiş bir üst solunum yolu enfeksiyonu vardır. Orta kulak iltihabı belirtileri hastalığın tiplerine göre değişiklik göstermektedir.

• Akut otitis media: Kulak ağrısı (otalji), ateş, kulak akıntısı (otore), huzursuzluk, iştahsızlık, halsizlik tipik belirtilerdir. Ağrısını ifade edemeyen bebekler eliyle kulağını tutabilir, huzursuzdur, sürekli ağlar, beden dili ile kulak ağrısını ifade edebilir. Bunlara eşlik eden bulantı, kusma, ishal gibi şikayetler olabilir.
• Efüzyonlu otitis media: Çocuk çoğunlukla şikayetsizdir. Tesadüf eseri muayenede teşhis edilebileceği gibi; kulakta dolgunluk hissi, az duyma şikayetleri ile de ortaya çıkabilir. Zaman zaman ortaya çıkan şiddetli olmayan kulak ağrısı eşlik edebilir. Küçük çocukların televizyonu yüksek sesle izlemesi ile işitme kaybından şüphelenilebilir. Çoğunlukla tek şikayet işitme kaybıdır.
• Kronik otitis medianın en sık başvuru şikayetleri kulak akıntısı ve işitme kaybıdır.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Nedenleri Nelerdir?

Akut otitis medianın en sık nedenleri; geçirilen üst solunum yolu enfeksiyonları, östaki tüpü fonksiyon bozuklukları ve yetersiz bağışıklık sistemidir.

Üst solunum yolu enfeksiyonlarının arttığı sonbahar ve kış aylarında görülme sıklığı artar. En sık 6-24 aylar arasında görülmekle birlikte, okul çağındaki çocuklarda üst solunum yolu enfeksiyonları yaygın olduğu için akut orta kulak iltihabı da daha sık görülür.

Akut otitis medianın ortaya çıkışını kolaylaştıran bazı faktörler de bulunmaktadır.

Bu risk faktörleri şu şekildedir:

• Yaşın küçük olması
• İlk otitis medianın küçük yaşta geçirilmiş olması
• Ailede tekrarlayan otitis media olması
• Genetik yatkınlık
• Anne sütü ile beslenmeme
• Erkek cinsiyet
• Yarık damak-dudak
• Down sendromu
• Geniz eti büyümesi
• Kistik fibrozis (salgı bezlerinin fonksiyonlarının bozulması)
• Siliyer diskinezi
• Alerji
• Kalabalık ortamlar
• Soğuk iklim
• Biberon-emzik kullanımı
• Sigara dumanına maruziyet
• Düşük sosyoekonomik düzey

Akut otitis mediaya sebep olan faktörler efüzyonlu otitis mediaya da sebep olmaktadır. Çünkü efüzyonlu otitis medianın bir sebebi de geçirilmiş akut otitis mediadır. Efüzyonlu otitis medianın en sık sebebi olarak östaki tüpündeki fonksiyon bozukluğu sorumlu tutulmaktadır. Erişkinlerde efüzyonlu otitis media çok daha nadir görülür. Ancak erişkinde görülen özellikle tek taraflı efüzyonlu otitis mediaların altından nazofarinks kanseri, lenfoma gibi çok daha ciddi hastalıkların çıkabileceği akılda tutulmalıdır.

Kronik otitis media; tekrarlayan akut ve efüzyonlu otitis mediaların kulak zarını delmesi veya kulakta kolesteatom (cilt epitelinin olmaması gereken yerlerde bulunması) oluşması sonucu görülebilmektedir.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Teşhisi

Akut orta kulak iltihabının tanısını doktor çoğunlukla hastanın şikayetlerini dinleyerek ve kulağını muayene ederek kolaylıkla koyar. İleri tetkik ve laboratuvar testleri rutin olarak önerilmemektedir. İleri tetkik ve laboratuvar testlerine tedavi yetersiz kaldığında veya bir komplikasyon düşünüldüğünde başvurulur.

• Otoskopik muayene: Otoskop adı verilen aletle dış kulak yolu ve kulak zarının ışık yardımı ile muayenesidir. Kulak zarının muayenesi tanıda çok büyük rol oynar. Akut otitis media tanısında genellikle yeterlidir.
• İmpanosentez/kültür: Kulak akıntısı varlığında veya gereken durumlarda timpanosentez (kulak zarını delerek orta kulaktan sıvı çekme işlemi) ile kulaktan sıvı çekilip kültür ile etken mikroorganizma araştırması yapılabilir.
• Timpanometri: Orta kulak fonksiyonlarını değerlendirmede kullanılan objektif bir testtir. İşitme testi değildir. İletimi test eder.
• Odyometri: İşitme testidir. İşitme kaybı olan hastalarda gereken durumlarda istenebilir. İşitme fonksiyonlarının değerlendirilmesini sağlar.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Tedavisi

Orta kulak iltihabının tedavi yöntemleri hastalığın alt tipleri ve şiddetine göre değişiklik göstermektedir.

Akut otitis medianın tedavisinde genel olarak şikayetleri azaltmaya yönelik ilaçlar kullanılır. Ateş düşürücü, ağrı kesici olarak parasetamol veya ibuprofen grubu ilaçlar kullanılmaktadır. Ağrının şiddetli olduğu ve kulak içinde sıvı birikiminin olduğu durumlarda timpanosentez ile orta kulaktan sıvı çekilebilir. Teorik olarak hastalık komplike değilse ve bazı özel durumlar (hastanın yaşı, hastalığın şiddeti, riskli çocuklar) dışında rutin antibiyotik kullanımı önerilmemektedir. Belirli kontrol aralıkları ile hastanın kontrolü yapılarak hastalığın kendi kendine iyileşmesi beklenir. Eğer hastanın takibi mümkün değilse komplikasyon riskini göze almamak için antibiyotik yazılabilir.

Hastalığın şiddetli olmadığı durumlarda antibiyotik tedavisinin bir üstünlüğü gösterilememiştir.

Gereksiz antibiyotik kullanımının önüne geçildiği takdirde antibiyotiklerin yan etkilerinin gözlenmesi ve antibiyotiklere karşı direnç gelişim hızı da büyük ölçüde azalacaktır.

Efüzyonlu otitis media tedavisinde izlenen farklı metotlar bulunmaktadır. Bunlar; konservatif tedavi (tedavisiz takip, izle-gör) ve cerrahi tedavidir.

Efüzyonlu otitis mediada ilaç tedavisinin etkinliği gösterilememiştir. Risk grubunda olmayan ve komplike olmayan hastalar takip edilir ve kulakta toplanan sıvının gerilemesi beklenir. Ancak cerrahi tedavinin öncelikli olarak düşünüldüğü bazı hasta grupları da mevcuttur.

Gerilemeyen efüzyonlarda ve bazı özel grup hastalarda cerrahi tedavi yapılmaktadır. Cerrahi ile kulak zarına yerleştirilen tüp (timpanostomi tüpü) ile orta kulaktaki sıvı boşaltılır ve orta kulağın havalanması sağlanmış olur. Bazı durumlarda timpanostomi tüpü ameliyatına, adenoidektomi (geniz etinin alınması) ameliyatı da eklenmektedir.

Kronik otitis mediada enfeksiyon kontrolü ve kulaktaki akıntının tedavisi için ilaç tedavisi, kulak zarının onarılması ve işitmenin düzeltilmesi için ise çoğu zaman cerrahi tedavi planlanır.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Tedavi Edilmezse

Orta kulak iltihabı çoğu zaman kendini sınırlayabilen ve kendi kendine iyileşebilen bir hastalıktır. Komplikasyonları nadir olarak görülmektedir. Ancak gerekli takibin yapılmadığı, tam iyileşmeyen ve ilerleyen olgularda çok ciddi sonuçları olmaktadır. Kulak zarının ve kulaktaki kemiklerin hasar gördüğü durumlar kalıcı işitme kayıplarına yol açabilir. Bu da çocuklarda konuşmada gecikme, öğrenme güçlüğü, derslerde başarısızlık ile sonuçlanabilir.

Akut otitis media tedavi edilmezse efüzyonlu otitis mediaya, efüzyonlu otitis media tedavi edilmezse kronik otitis mediaya dönüşebilir.

Otitis media komplikasyonları intratemporal ve ekstratemporal olmak üzere 2 ana başlık altında toplanmaktadır.

Ekstratemporal komplikasyonları ise intrakranyal ve ekstrakranyal olmak üzere 2 alt başlıkta incelenir.

İntratemporal komplikasyonlar:

• Kulak kepçesinin arkasındaki kemiğin içindeki hava hücrelerinin iltihabı
• Yüz felci
• İç kulak iltihabı
• Beyindeki toplar damarda iltihaplı pıhtı
• Kulağın en iç kısmında bulunan kemiğin iltihabı

Ekstratemporal komplikasyonlar:

İntrakranyal olanlar

• Beyin zarı iltihabı
• Beyin zarı üzerinde apse
• Beyin zarı altında apse
• Beyin apsesi
• Beyin-omurilik sıvısında basınç artışı

Ekstrakranyal olanlar:

• Kulak arkasındaki kemiğin kılıfının apsesi
• Boyunda gelişen derin bir apse
• Zigomatik apse

Orta Kulak İltihabına (Otitis Media) Ne İyi Gelir?

Orta kulak iltihaplarından korunmak için, bağışıklık sistemini güçlü tutmak gerekmektedir. Bağışıklık sistemini destekleyici gıdalarla beslenmek üst solunum yolu enfeksiyonları ve dolayısıyla akut orta kulak iltihabının görülme sıklığını azaltmaktadır. Bebeklerde 6 aya kadar sadece anne sütü, 6 aydan sonra ise ek gıdalarla birlikte anne sütü alınması bağışıklık sisteminin gelişmesinde çok önemlidir.

Bebeğin emzirilmesinde dikkat edilmesi gereken noktalar vardır. Bebek yatay bir şekilde emzirildiği zaman süt orta kulağa geçebilir. Buna süt otiti denir. Bebeğin başının 15 derece yükseltilerek emzirilmesi gerekmektedir.

Orta kulak iltihabı geliştiği takdirde ise destekleyici tedaviler önerilmektedir. Burun tıkanıklığı varsa tıkanıklığın giderilmesi, ateş yüksekse düşürülmesi ve ağrı varsa kesilmesi, hastanın rahatlatılması gerekmektedir.

Orta Kulak İltihabına (Otitis Media) Ne İyi Gelmez?

Orta kulak iltihaplarında kesinlikle doktor kontrolü dışında kulağa bir şey damlatılmamalıdır. Kulak zarı zarar görebilir veya kulak zarında bir delik oluşmuşsa orta kulak ve iç kulak zarar görebilir. Bu da kalıcı işitme kayıplarına yol açabilir.

Kulak yolunun pamuk çöpleri ile temizlenmesi önerilmemektedir. Islak kaldığı takdirde kuru ve temiz bir bez ile hafifçe kurutulmalıdır. Kulak içinin doğal florasının bozulması enfeksiyonlara zemin hazırlamaktadır. Kulak çöpleri hali hazırda orada bulunan kirlerin iyice kulağın iç kısımlarına itilmesine sebep olabilmektedir.

Üst solunum yolu enfeksiyonları varlığında uçak yolculuğundan kaçınmak veya kalkış ve inişlerde sakız çiğnemek, yutkunmak orta kulak yolu iltihabı açısından koruyucu olabilir.

Sigara dumanına maruz kalmak orta kulak enfeksiyonlarına zemin hazırlamaktadır. Çocukların ve bebeklerin sigara içilen ortamlardan kesinlikle uzak tutulması gerekmektedir.

Kulak zarında delik varsa kulağa su kaçırılmamalıdır. Duş alırken kulağın özel tıkaçlarla korunması gerekmektedir.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) İlaçları

Orta kulak iltihaplarında ilaç kullanılması gerektiğinde ağrı kesici ve ateş düşürücü özelliği olan parasetamol ve ibuprofen grubu ilaçlar çocuklarda yaygın olarak kullanılmaktadır.

Rahatlatıcı tedaviye dekonjestan, antihistaminik ve aneljezik de eklenebilir.

Gerekli görüldüğü takdirde kullanılabilen antibiyotik grupları ise şunlardır:

• Amoksisilin
• Amoksisilin-klavulanik asit
• Sefuroksim aksetil
• Seftriakson
• Azitromisin
• Klaritromisin

Tedavi için belirtilen ilaç türevleri sadece bilgilendirme amaçlıdır. Doktor tavsiyesi olmadan hiçbir ilaç kullanılmamalıdır.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) Ameliyatı

Akut otitis media ve efüzyonlu otitis medianın tedavisinde çoğunlukla cerrahi tedaviye ihtiyaç duyulmamaktadır. Ancak komplikasyon gelişen vakalarda ve kronik otitis medianın tedavisinde sıklıkla cerrahiye başvurulmaktadır.

Konservatif (izlem) ve ilaç tedavisine yanıt vermeyen akut ve efüzyonlu otitis medianın tedavisinde cerrahi yöntemler kullanılabilir.

Kullanılan cerrahi tedavi yöntemleri şu şekildedir:

• Miringotomi: Kulak zarına yapılan bir insizyonla orta kulaktaki sıvının boşaltılması işlemidir.
• Ventilasyon (timpanostomi) tüpü: Bu tüplere basınç eşitleyici tüpler de denir. Orta kulaktaki sıvı birikimini engellemek ve orta kulağı havalandırmak amacıyla takılırlar. Bu tüplerin çeşitli tipleri bulunmaktadır. Sık tekrarlayan efüzyonlu otitis medialarda kulakta uzun süre kalabilen T-tüpler kullanılır. Tüpler kulak zarından kendiliğinden atılabilir veya doktor tarafından alınması gerekebilir.
• Adenoidektomi: Orta kulak iltihabının sebebi olarak geniz eti düşünülüyorsa alınması gerekir. Geniz etinin alınması işlemine adenoidektomi adı verilir. Kronik otitis medianın altında yatan asıl sebep kulak zarının delik olmasıdır. Bu delik kendi kendine kapanamayacak durumda olduğundan cerrahi tedaviye başvurulur. Hastalığın boyutu, şiddeti, işitme kaybının seviyesi ve kolesteatomun olup olmamasına göre seçilebilecek farklı cerrahi yaklaşımları mevcuttur.
• Miringoplasti: Yalnızca kulak zarının onarılması ameliyatıdır.
• Timpanoplasti: Kulak zarının onarılması ile birlikte orta kulaktaki iltihabın temizlenmesi ve orta kulaktaki ses iletimini sağlayan kemikçik sisteminin de onarılmasını kapsayan işlemdir.
• Mastoidektomi: Kolesteatomlu kronik otitis media ve komplikasyon gelişmiş otitis medialarda kullanılan ameliyat yöntemidir. Mastoid hava hücrelerinin çıkarılması işlemidir.

Hamilelikte Orta Kulak İltihabı (Otitis Media)

Gebelerde görülen orta kulak iltihabının nedenleri gebe olmayanlarda görülen nedenlerle aynıdır. Gebelerin soğuk algınlığı, grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarından korunmaya ve sigara içilen ortamlardan uzak durmaya özen göstermeleri gerekmektedir.

Gebelikte görülen olası bir orta kulak iltihabında hemen kulak burun boğaz hastalıkları uzmanına başvurulmalıdır.

Çocuklarda Orta Kulak İltihabı (Otitis Media)

Orta kulak iltihabı neredeyse çocukluk çağı ile özdeşleşmiş bir hastalıktır. Üst solunum yolları enfeksiyonlarından sonra ikinci sıklıkta görülen hastalıktır. Çocuklarda bu kadar sık görülmesinin sebepleri ise tekrarlayan üst solunum yolu enfeksiyonları, östaki tüpünün tam gelişmemiş olması ve bağışıklık sistemi yetersizliğidir.

Çoğunlukla kendi kendine iyileşebilen ve hasar bırakmayan bir hastalıktır. Ancak iyileşemediği ve komplike olduğu durumlarda ciddi hasarlar bırakabilmektedir. Ayrıca çocukluk çağındaki işitme kayıpları dikkate alınmadığı zaman çocuklarda öğrenme güçlüğüne sebep olabilir. Bu sebeple orta kulak iltihabı belirtileri ciddiye alınmalıdır. Bu belirtiler ortaya çıktığında mutlaka kulak burun boğaz hastalıkları uzmanına başvurulmalı, gerekli tedaviler ile çocuk takip edilmelidir.

Bebeklerde Orta Kulak İltihabı (Otitis Media)

Orta kulak iltihabının en sık görüldüğü aylar 6-24 aylardır. Bebekler kulak ağrılarını veya şikayetlerini sözel olarak ifade edemedikleri için beden dili yoluyla şikayetlerini ifade etmeye çalışırlar. Kulağı ağrıyan bir bebek huzursuzdur, sürekli ağlar, elini kulağına götürür ve kulağını çekiştirir.

Bebeklik döneminde ortaya çıkan ve ihmal edilen işitme kaybı ilerleyen zamanlarda konuşma güçlüğüne yol açabilir. Bu nedenle bebeklerdeki orta kulak iltihabı belirtileri ihmal edilmemelidir. Bebekler mutlaka kulak burun boğaz hastalıkları doktoru tarafından muayene edilmelidir.

Orta Kulak İltihabı (Otitis Media) için Hangi Doktora Gidilir?

Orta kulak iltihaplarının teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bölüm Kulak Burun Boğaz (KBB) bölümüdür. Ancak çocuk doktorları ve aile hekimleri de bu hastalık grubu ile sık olarak karşılaşmaktadır.

Orta kulak iltihapları çoğu zaman kendi kendine iyileşebilen iltihaplar olmasına rağmen tam olarak iyileşemediği durumlarda çok ciddi hasarlar bırakabilmektedir. Bu nedenle komplike vakalarda uzman tarafından tanısı koyulup, tedavi ve takip edilmesi gerekmektedir. Kulak ağrısı, kulak akıntısı, ateş, huzursuzluk, kulakta dolgunluk hissi veya işitme kaybı gibi durumlarda vakit kaybedilmeden kulak burun boğaz uzmanlarına başvurulmalıdır.