Narkolepsi

Narkolepsi, hastanın gün içerisinde çok uykulu olması ve bir iş yaparken aniden uykuya dalması olup, belirli bir tedavisi olmamakla beraber hastalığın şiddetini azaltmak için çeşitli tedaviler uygulanır.

Narkolepsi Nedir?

Narkolepsi, uyuma ve uyanma kabiliyetlerini etkileyen bir sinir sistemi hastalığıdır. Hasta gün içerisinde kontrol edilemez bir şekilde çok uykuludur ve gün içerisinde herhangi bir işini yaparken aniden uykuya dalabilir. Sağlıklı bir insanda uykunun evreleri vardır ve bu evreler belli bir sıraya göre seyreder. Sağlıklı uyku 5 evreden oluşur. Bu evreler REM ve non REM olarak iki gruba ayrılır. İlk 4 evre non REM, son evre ise REM evresinde sayılır. Uykunun en önemli evresi REM’dir. Bu evrede insan beyni kendini yeni bir güne hazırlar ve rüyalar bu evrede görülür.

Narkolepsi hastaları, uykuya dalmaları ile birlikte REM evresine giriş yapar. Hatta bazen uykuya dalmadan önce bile REM fazının başladığı görülmüş. Sağlıklı insanda REM fazına gelene kadar yaklaşık 90 dakika geçmektedir. Narkolepsi hastaları, kasların aniden gevşediği ve istemli hareketlerden hiçbirini yapamadıkları bir durum görülür. Bu duruma katapleksi denir. Katapleksi, her narkolepsi hastasında görülmez. Katapleksi görülen narkopleksi, tip 1 olarak adlandırılır. Görülmeyen ise tip 2 olarak sınıflandırılmıştır.

Narkolepsi Belirtileri Nelerdir? 

Sağlıklı uykunun REM fazında kaslar felç olur ve bu evrede insanlar rüya görürler. Narkolepsi belirtilerinden bazıları da REM evresinin bu özelliklerine dayanır.

Bu belirtiler şöyledir:

  • Gün içerisinde aşırı uykulu olmak: Narkolepsinin bu belirtisi hastanın gün içerisinde işlerini yapmasını, odaklanmasını engeller ve sürekli uyku hali şikayeti olur. Gece boyunca rahat, dinlendirici bir uyku alsalar bile gün içerisinde çok yorgun olurlar. Sürekli uyku hali ve yorgunluk hafızada boşluklara neden olur. Hasta kendini daha çok depresif ve tükenmiş hisseder. Bir iş sırasında uykuya daldıklarında işlerine devam edebilirler. Uyandıklarında hiçbir şey hatırlamazlar. Fakat yaptıkları iş o kadar da tatmin edici olmaz.
  • Katapleksi: Aniden kasların gevşemesi durumudur. Konuşma bozukluğundan başlayıp bütün vücudun çökmesine neden olacak kadar geniş yelpazede şikayetlere sebep olur. Katapleksi biraz zamansızdır ve hastayı hazırlıksız yakalar. Örneğin; hasta metroda ayakta dururken bir anda yıkılabilir. Katapleksiyi genellikle yoğun duygular tetikler. Bu duygular da çoğu zaman pozitif duygulardır. Şaşırma, kahkaha atma, öfkelenmek gibi duygular neden olabilir. Katapleksi görülen narkolepsiye tip 1, görülmeyene ise tip 2 denir. Bazı vakalarda katapleksi senede 1 ya da 2 kez görülürken, bazı vakalarda da gün içerisinde birçok kez görülür.
  • Halüsinasyonlar: Uykuya dalmadan önce görülenler (hipnogojik halüsinasyonlar) ve uyanırken görülenler (hipnopompik halüsinasyonlar) olmak üzere ikiye ayrılır. Bu halüsinasyonlar, hastalar için çok gerçekçi ve korkutucu olabilir. Çünkü bu durum uyumaya başlamadan rüya görmek gibidir. REM evresinde rüya görülür ve narkolepsi hastaları da REM evresini aniden girdikleri için bu halüsinasyonları görürler.
  • Uyku felci: Narkolepsi hastaları uyanırken ya da uykuya dalarken geçici ve kısa süreli hareket edeme, konuşamama durumunu yaşarlar. Bu durum genelde saniyeler ila dakikalar arasında sürer. Lakin hasta için çok korkutucudur. Hasta durumunun farkına varsa da kendisi üzerinde hiçbir kontrolü yoktur ve bunu durduramaz. Sağlıklı insanda REM evresinde görülen bu uyku felci durumu, rüya görürken rüyalarımızdaki hareketleri gerçekten yapmamızı engeller. Uyku felci durumunu yaşayan herkeste narkolepsi olmayabilir. Sağlıklı olup da bu uyku felci durumunu yaşayan insanlar da görülmüştür.
  • REM evresindeki değişiklikler: Sağlıklı uykuda görülen diğer evreleri takiben gerçekleşen REM evresi, narkolepsi hastalarında uykuya dalar dalmaz başlamaktadır.
  • Narkolepsi hastalarında obstrüktif uyku apnesi (uyurken bazen nefes alıp vermenin durması), huzursuz bacak sendromu, insomnia (uyuyamama hastalığı) gibi hastalıklar beraberinde görülebilir.

Narkolepsi Nedenleri Nelerdir?

Narkolepsi hastalığının sebebi tam olarak bilinmemektedir. Fakat otoimmün bir hastalığın (bağışıklık sistemi hücrelerinin kendi vücut hücrelerine saldırdığı hastalıklar) beyindeki hipokretin (oreksin) hormonunu azaltması sonucunda oluştuğu düşünülmektedir. Vücuttaki oreksin seviyesi azalınca hasta uyanık kalmakta zorluk çeker. Oreksin, kişinin uyanıklığını ve REM uykusunu düzenler. Narkolepsi hastalarında hipokretin seviyesi düşük bulunmuştur. Ayrıca oreksin (hipokretin) azalmasına sebep olarak ergenlikteki gibi hormonal değişiklikler, ciddi strese sebep olan durumlar ve domuz gribinin sebep olabileceği düşünülmektedir. Beyin kanseri ya da kafa travması geçirmek gibi beynin oreksin üretmesini engelleyen sebepler de narkolepsi yapabilir.

Narkolepsi Teşhisi

İlk olarak uyku apnesi, epilepsi, kafa travması, depresyon ve hipotiroidi gibi hastalıklar dışlanmalıdır. Narkolepsi teşhisi için hekiminiz, hasta öyküsünden ve fizik muayeneden sonra uyku ile ilgili testler yapmak için sizi bir merkeze yönlendirebilir.

Burada:

  • Epworth uykululuk testi: Günlük hayatınızda işlerinizi yaparken uykuya dalmakla ilgili, anket şeklinde bir testtir. Ankette okurken, televizyon izlerken gibi aktivitelerde uykuya dalıp dalmadığınızla alakalı sorular vardır. 11 puan ve üzeri çıkarsa narkolepsi şüphesi artar.
  • Uyku kaydı: Hekiminiz birkaç haftalığına ne zaman, ne kadar uyuduğunuzla ilgili bir kayıt tutmanızı isteyebilir.
  • PolisomnografiBu testle bir uyku kliniğinde, vücudunuzda elektrotlarla uyursunuz. Bu sırada testi yapan kişi hastanın beyin ve kalp aktivitelerini, kas hareketlerini, göz hareketlerini ölçer ve takip eder. Ayrıca hastanın nefes alıp verişi de takip edilir. Hastada narkolepsi kriterleri aranır.
  • Çoklu uyku latansı: Bu testte hastanın uykuya dalma süresi test edilir. 2 saat boyunca hastadan 4-5 kez uykuya dalması ve uyanması istenir. Narkolepsi hastaları hızlıca uykuya dalar ve REM evresine geçer.

Bu testler, hastanın şikayetlerinin diğer hastalıklarla (uyku apnesi gibi) ilgili olup olmadığı hakkında hekime bilgi verir.

Narkolepsi Tedavisi

Narkolepsi için ne yazık ki bir tedavi yoktur. Ancak şikayetlerin azalması için çeşitli tedaviler uygulanır:

  • Modafinil ve armodafinil gibi sinir sistemi uyarıcıları: gün içerisinde yaşanan uykulu hali engellemek ve hastanın uyanık kalmasını sağlamak için kullanılır. Bu ilaçlar bağımlılık oluşturmaz ve yan etkileri hastayı çok etkilemez.
  • Amfetamin, metilfenidat gibi uyaranlar: Bu ilaçların bağımlılık riski bulunur. Kalp çarpıntısı ve gerginlik gibi yan etkileri vardır. 
  • Fluoksetin ve venlafaksin gibi depresyon tedavisinde kullanılan ilaçlar: REM evresi tedavisinde kullanılır. REM evresini bastırarak katapleksi, halüsinasyonlar ve uyku felcini tedavi eder. Yan etki olarak kilo alımı, insomnia, sindirim sistemi sorunlarına sebep olur.
  • Protriptilin, imipramin, klomipramin gibi depresyon ilaçları: Katapleksi tedavisinde kullanılır. Yan etki olarak ağız kuruluğu ve sersemlik yapar.
  • Sodyum oksibat: Katapleksi tedavisi için epey etkilidir. Hastanın gece uyumasını sağlar. Gündüz uykulu ve yorgun hali engeller. İlaç uykuya dalmadan önce ve 4 saat sonra olmak üzere iki doz şeklinde alınır. Yan etki olarak yatak ıslatma, uyurgezerlik, bulantıya sebep olur. Alkolle ya da narkotik ağrı kesicilerle birlikte alınması komaya, hatta ölüme bile sebep olabilir.
  • Pitolisant ve solriamfetol: Gün içerisinde daha uzun sürelerde uyanık kalmayı sağlar.

Narkolepsi Tedavi Edilmezse

Narkolepsi tedavi edilmezse hastanın sosyal hayatı, iş hayatı ve okul hayatı olumsuz etkilenir. Devamlılık sağlanamadığı için hastaların başarısız olma ihtimali vardır. Hastalar, geceleri uyuyamayan ve gündüzleri bir iş yaparken aniden uykuya dalan bir hal alır. Ayrıca depresif ve tükenmiş bir hale gelir. Hastalığın tedavisi olmasa da şikayetleri gidermek için tedaviler mevcuttur.

Narkolepsiye Ne İyi Gelir?

Hasta, uykusunu belli bir düzene sokmalıdır. Tatil günlerinde bile, her gece aynı saatte yatmalı ve aynı saate kalkmalıdır. En az 7 saatlik uyku süresi hedeflenmeli ve yatağa girdikten sonraki 20 dakika içerisinde uyunamazsa yataktan çıkılmalıdır. Yatakta kendini rahatlatan düşünceler ve aktivitelerin yapılması uyumayı kolaylaştıracaktır. Yatağın sadece uyku için kullanılması da oldukça önem taşır. Yatağı ve odayı rahat ve uykuya hazır bir hale getirmek, odadaki ışıkları sınırlandırmak da yardımcı olacaktır. Yataktan önce sıvı alımını kısıtlamalıdır. Düzenli egzersiz yapılmalı ve sağlıklı beslenmeye özen gösterilmelidir.

Narkolepsiye Ne İyi Gelmez?

Narkolepsi hastaları nikotinden ve alkolden uzak durmalıdır. Özellikler geceleri alınan nikotin ve alkol, hastanın bozuk olan uyku düzenini daha da beter hale getirir. Hasta uykulu değilse yatağa girmekten kaçınmalıdır. Ayrıca uykudan önce ağır yemekler yememeye, akşamları ve öğleden sonraları kafein almamaya da özen gösterilmelidir.

Narkolepsi İlaçları

Modafinil, armodafinil, amfetamin, metilfenidat gibi sinir sistemi uyaranları, fluoksetin, venlaflaksin, protriptilin, imipramin, klopramin gibi depresyon ilaçları, sodyum oksibat, pitolisant ve solriamfetol ilaçları belirtileri azaltmak için kullanılır.

Lütfen doktorunuzun reçete ettiği ilaçları kullanınız. Kendi başınıza ilaç alıp kullanmaktan kaçınınız.

Hamilelikte Narkolepsi

Gebelikte narkolepsi hastalarında şikayetler değişmez. Hamilelikte sürekli uyku hali narkolepsiden kaynaklanır. Hasta bunu zaten gebe olmadan önce de yaşar. Gebeler genelde bebeklerine zarar vereceklerini düşündükleri için ilaçlarını kullanmayı bırakır. Emzirirken de ilaçların süte geçmesinden korktukları için ilaçlarını kullanmamaya devam ederler. Fakat yapılan çalışmalar göstermiştir ki, tedavi için gerekli dozda kullanılan ilaçlar bebeğe zarar vermemektedir.

Tam olarak gebelik sırasında ve doğumdan sonra gerçekleşebilecek nadir komplikasyonların olmayacağı ispatlanamamıştır. Bu sebeple ilaçlarını kullanmak istemeyen gebeler olmuştur. Doğum sırasında katapleksi geçiren birkaç vaka dışında narkolepsi hastalarının doğum yapması sorunsuz geçmiş ve vajinal yolla (normal yolla) yapılmasında sıkıntı görülmemiştir. Narkolepsi sezaryen ile doğum için bir sebep değildir. Bütün bunlara bakılınca narkolepsi hastalarının gebe kalmasında bir sakınca görülmemiştir.

Çocuklarda Narkolepsi

Narkolepsi hastalığı çocuklarda, yetişkinlerdeki gibi şikayetlere sebep olur. Çocuğun sürekli uyku hali, gün içerisinde çevresindekiler tarafından fark edilebilir. Gün içerisinde aşırı uykulu olma şikayeti çocukların derslerine odaklanmasını engeller ve okul hayatını, akademik başarısını olumsuz yönde etkiler.

Hipokretin eksikliğinin sebep olduğu düşünülen hastalıkta kız ve erkek çocuklarda eşit sayıda görülür. İlk şikayetler 15 ila 25 yaş arasında rapor edilmiştir. Fakat yetkililer bu yaştan daha önce şikayetlerin başladığını ve bildirilmediğini düşünmektedir.

Narkolepsi hastası olan çocukların ailesinde başka narkolepsi hastaları bulunabilir. Ama hastalığın kalıtsal olarak geçtiği hakkında bilgi yoktur. Tam tersine anne ve babasında narkolepsi görülen çocuklarda, narkolepsi hastası olma oranı  %1 oranındadır. Çocuklarda narkolepsi tedavisinde ek olarak çevresindeki insanların da bilgilendirilmesi önemlidir. Öğretmenlerinin okul hayatı için, arkadaşlarının sosyal hayatı için narkolepsi hakkında bilgi sahibi olması; hem çocuğa destek olur hem de gün içerisinde uykuya dalma durumlarında çevresindeki insanların durumun farkında olmasını ve ona göre hareket etmelerini sağlar. Çocukta bu hastalığın ömür boyu devam edeceğinin farkında olmak ve çocuğunuza bu durumu nasıl idare edeceğini bir uzman yardımıyla anlatmak gerekir.

Narkolepsi için Hangi Doktora Gidilir?

Gün içerisinde iş ve sosyal hayatınızı etkileyecek kadar aşırı uykulu ve yorgun oluyorsanız doktora başvurmanız önerilir. Sinir sistemi hastalığı olduğu için Nöroloji bölümü ve Psikiyatri bölümü narkolepsi hastaları ile ilgilenir. Uyku apnesinin de beraberinde görülme ihtimaline karşı uyku kliniğine ya da göğüs hastalıklarına da başvurmak gerekir.

Makaleyi faydalı buldun mu?
4
0
Makeleyi Paylaşın

Narkolepsi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Halsizlik ve Baş Ağrısı, Sürekli Uyku Hali Neden Olabilir?

Gün içerisinde sürekli uyku hali, halsizlik, baş ağrısı narkolepsi hastalarında görülebilir. Fakat narkolepsi teşhisi için bunlar yeterli değildir. Bu belirtiler sahip uyku apnesi, hipotiroidi, kafa travması, beyin tümörü gibi diğer hastalıklar önce dışlanmalı daha sonra özel merkezlerde uyku ile ilgili testler yapılarak narkolepsi tanısı konabilir.

Dr. Hasan Alparslan Topçu

Narkolepsi Hastalığının Sebebi Nedir?

Narkolepsi hastalığının tam olarak sebebi bilinmiyor. Tip 1 hastalarında beyinde bulunan oreksin adlı hormonun azlığı sebep olarak düşünülmüştür. Ayrıca geçirilmiş kafa travması, beyin tümörü, domuz gribi gibi hastalıkların da narkolepsi sebebi olabileceği düşünülüyor.

Dr. Hasan Alparslan Topçu

Narkolepsi Bulaşıcı Mıdır?

Narkolepsiye sebep tam olarak açıklanamamış olsa da hastalığın bulaşıcı olma ihtimali yoktur. Narkolepsi hastalarının çevresindeki kişilerde bu hastalık görülmemiştir. Aynı ailede narkolepsi olan kişide risk artıyor. Fakat bunun da nasıl olduğu hala açıklanamamış.

Dr. Hasan Alparslan Topçu

Narkolepsi Hastalığı Geçer Mi?

Narkolepsi hastalığının tedavisi yoktur. Ne yazık ki ömür boyu devam eder. Fakat şikayetleri azaltmak ve bastırmak için tedaviler mevcuttur. Bu tedavilerle narkolepsi hastaları sağlıklı ve mutlu bir hayat yaşayabilir.

Dr. Hasan Alparslan Topçu

Narkolepsi Hastalığı Tedavisi Var Mıdır?

Narkolepsiye has bir tedavi yoktur. Yalnızca şikayetleri azaltmak ve bastırmak için tedaviler mevcuttur. Bu tedaviler de hastanın günlük hayatını sağlıklı yaşamasını sağlar.

Dr. Hasan Alparslan Topçu