Fotodinamik Tedavi
Fotodinamik tedavi (PDT), göz ve cilt hastalıkları ve kanser hücrelerini ışığa duyarlılaştıran ilaçlar ve ışığın bir kombinasyonunu kullanarak tedavi eden tıbbi bir tedavi yöntemidir.
Fotodinamik Tedavi Nedir?
Fotodinamik tedavi (PDT), belirli kanser hücreleri başta olmak üzere göz ve bazı cilt hastalıklarını tedavi etmek amacıyla özel ilaçlar (ışığa duyarlılaştırıcı) ve ışığın bir kombinasyonunu kullanan tıbbi bir tedavi yöntemidir. Işığa duyarlılaştırıcılar, belirli dalga boyundaki ışıkla temas ettiklerinde zararlı hücreleri öldürebilirler.
Bunun nedeni; ışığın, bu kimyasallar üzerinde toksik olan bir oksijen oluşturmasını sağlayan özelliğidir. PDT, ışık kaynağının ulaşabileceği vücut kısımlarındaki anormal doku alanlarının ameliyata gerek kalmadan tedavi edilmesini sağlar.
Fotodinamik Tedavinin Kullanıldığı Hastalıklar
Fotodinamik tedavi cildin hemen altı veya iç organların boşlukları gibi ışığın ulaşabileceği tüm vücut bölgelerinde kullanılabilir.
Fotodinamik tedavinin kullanıldığı bazı hastalıklar şu şekilde sıralanabilir:
- Aktinik keratoz olarak bilinen, yıllarca güneşe maruz kalmanın neden olduğu, tedavi edilmezse kansere dönüşebilecek kuru ve pullu cilt lekeleri
- Çoğunlukla bacaklarda olmak üzere baş, boyun, avuç ve ayaklarda görülen, cildin üst tabakasından henüz derinlere yayılmamış erken dönem bir cilt kanseri olan bowen hastalığı
- En yaygın cilt kanserlerinden olan, güneşe maruz kalınması halinde ve daha çok açık tenli kişilerde görülen bazal hücreli karsinom hastalığı
- Göz hastalığı türlerinden olan ve görme kaybına yol açabilen sarı nokta hastalığı(yaşa bağlı makula dejenerasyonu), santral seröz koryoretinopati (retina tabakası altında sıvı birikimi) ve göz tümörleri
- Yemek borusu ve akciğerde çok erken evredeki kanser hücreleri
- Baş ve boyun bölgesi kanserleri
- Siğiller, akne ve meme dışı paget hastalığı (cildi etkileyen ve meme başında oluşan kanser öncesi bir durum)
Fotodinamik Tedavi Nasıl Yapılır?
- Fotodinamik tedavi genellikle ayakta uygulanan bir prosedürdür. Tedavi edilen bölge vücudun iç bölümlerinde olmadığı sürece hastaya anestezi uygulaması tercih edilmemektedir.
- Fotodinamik tedavi 2 aşamalı bir uygulamadır.
- Hazırlık aşamasında hastaya ışığa duyarlı ilaç verilir. Bu ilaç, anormal hücrelerin var olduğu bölgeye göre enjeksiyon, krem veya özel bir içecek olarak değişmektedir.
- Uygulanan bölgeye bağlı olarak hastanın 3-6 saat arasında veya birkaç gün beklemesi gerekir. Bu sürede hücrelerin ışığa duyarlılaştırıcı maddeyi emmesi beklenir.
- Uygulama aşamasında ise ışık tedavisine başlanır. Bu uygulama yaklaşık olarak 10-45 dakika arasında sürer.
- Tedavi alanına düşük yoğunluklu lazer ışığı tutulur ve ilacı emen tüm zararlı hücreler öldürülür.
- Işık kaynağı genellikle kırmızı renktedir ancak aktif olduğu bölgeye göre mavi renkte de olabilir.
- Vücudun iç bölümlerindeki hücrelere lazer ışığı tutulmak gerektiğinden endoskop veya bronkoskop (solunum yolları ve akciğeri incelemeyi sağlar) yöntemine başvurulabilir. Bu durumda ağrıyı yönetmek için hastaya lokal veya genel anestezi uygulanması gerekir.
- Tedavi sonrası bölgeye pansuman yapılır.
- Tedavi edilen lezyonun tipine ve kullanılan ışığa duyarlılaştırıcı kimyasala bağlı olarak hastaya 7-10 gün içerisinde 2. bir fotodinamik tedavisi uygulanması gerekebilir.
Fotodinamik Tedavi Yan Etkileri
Fotodinamik tedavi yan etkileri, tedavi edilen alanın ışığa duyarlı olmasından kaynaklanır.
- Tedavi edilen cilt bölgesinde veya yakınında şişme
- Kaşıntı, batma veya yanma
- Ciltte ve gözlerde ışığa duyarlılık
- Deride renk değişikliği
- Ciltte pullanma, kabuklanma veya kabarcık
- Deri enfeksiyonları
- Gözlere uygulanması halinde; gözlerde kuruluk, göz kapaklarında tahriş, baş ağrısı ve mide bulantısı
- Işığa duyarlılık
Yemek borusu için fotodinamik tedavinin yan etkileri şu şekilde sıralanabilir:
- Hıçkırık
- Yutma güçlüğü
- Mide bulantısı ve kusma
- Dehidrasyon
- Ateş
- Yemek borusunun daralması veya yanması
- Akciğerler etrafında sıvı birikmesi
Akciğer kanseri için fotodinamik tedavinin yan etkileri ise şöyledir:
- Nefes darlığı
- Ateş
- Zatürre veya bronşit gibi enfeksiyonlar
- Kan tükürme
Fotodinamik Tedavi Sonrası Yapılması Gerekenler
- Tedaviden sonra birkaç gün ağrı ve rahatsızlık olması normaldir.
- Fotodinamik tedavi sonrası ağrı ve rahatsızlığın önlenmesi için ağrı kesici almak gerekebilir.
- Tedavi edilen bölgede şişme, kızarıklık veya iltihaplanma birkaç gün içerisinde etkisini kaybeder ve kabuk oluşumu başlar.
- Kabuklanma genellikle yaklaşık olarak 3 hafta içinde iyileşir.
- Uygulanan tedavi, cildi güneş ışığına karşı daha hassas hale getirir. Tedaviden sonra en az 48 saat güneş ışığına maruz kalmamak önemlidir.
- Cilt kanseri hücreleri kalınsa veya derinse tedavinin yaklaşık olarak 4 hafta sonra ikinci bir fotodinamik tedaviye veya başka tedavi yöntemine başvurulması gerekebilir.
Pansumanın çıkarılması önerildiğinde tedavi edilen bölge nazikçe kurulandığı sürece banyo yapılabilir veya bölge yıkanabilir.
Fotodinamik Tedavi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Fotodinamik Tedavi Sırasında Ağrı Hissedilir mi?
Tedavi sırasında batma veya yanma hissi oluşabilir. Bu durumda hekim rahatsızlığı hafifletmek amacıyla ağrı kesici verebilir. Kanserli hücrenin vücudun iç bölgesinde olması, endoskop veya bronkoskop gibi prosedürlere ihtiyaç duyulması halinde ise lokal veya genel anestezi uygulaması yapılabilir. Verilen sakinleştiriciler ile birlikte işlem sırasında çok az veya hiç rahatsızlık hissedilmez. Tedavi edilen bölgede ve çevresinde lokal şişlik ve iltihaplanma, tedavi sonrasında fiziksel rahatsızlık veya ağrıya neden olabilir. Ağrıyı hafifletmek için ağrı kesici ilaçlar reçete edilir ve genellikle 4-5 gün içerisinde ağrı şikayetleri azalır.
Fotodinamik Tedavi Ne Kadar Sürer?
Fotodinamik tedavi süresi lazer ışığının uygulandığı bölgeye göre farklılık gösterir. Fotodinamik ışık uygulaması gözlerde 20 dakika, akciğerde 8 dakika ile 20 dakika ve yemek borusu kanserinde ise 12 dakika ile 30 dakika arasında sürer. Çoğu hasta için tüm prosedür 1 saati geçmez.
Fotodinamik Tedavi Riskleri Var mı?
Herhangi bir tıbbi prosedürde olduğu gibi fotodinamik tedavi de bazı riskler taşımaktadır. Vücuda enjeksiyon yoluyla verilen ışığa duyarlılaştırıcı ilaçların hem sağlıklı hem de sağlıksız hücreleri etkilemesi, hastayı ışığa karşı daha duyarlı hale getirir. Prosedür uygulandıktan sonraki 3 ay boyunca cilt ve gözlerde duyarlılık devam edebilir. Fotodinamik tedavi yerinde yanma veya batma oluşabilir ve komplikasyonlar 24-48 saat sürebilir. Işığa maruz kalan bölgede kızarıklık ve şişlik oluşumu 1 hafta kadar devam edebilir.
Fotodinamik Tedavi Kanser Hücrelerine Nasıl Uygulanır?
Fotodinamik tedavi kanser hücreleri söz konusu olduğunda, porfimer sodyum türünde bir maddenin hastaya damar yoluyla enjekte edilmesiyle başlar. Anormal hücreler dahil olmak üzere vücut dokularının tamamı bu maddeyi emer. Birkaç gün içince ilaç, çoğu sağlıklı dokudan büyük ölçüde atılır ancak anormal hücrelerde ve bazı organlarda varlığını sürdürür. Enjeksiyonun yapılmasından yaklaşık 40 ila 50 saat sonra lazerden gelen ışık anormal hücrelere yönlendirilir. Işık, ilacı anormal hücreleri yok etmeye yardımcı olacak şekilde aktive eder. Gerek görülürse tedavi tekrar edilebilir. Ayrıca fotodinamik tedavi cerrahi, radyasyon veya kemoterapi gibi diğer tedavi yöntemleriyle birlikte kullanılabilir.
Fotodinamik Tedavi Avantajları Nelerdir?
Fotodinamik tedavi, diğer tıbbi tedavilere kıyasla hastaya birçok fayda sağlar. Doğru uygulandığında bilinen uzun vadeli yan etkisi veya riski yoktur. Fotodinamik tedavi genellikle kısa bir süre içinde ayakta tedavi prosedürü olarak gerçekleştirilir. Ameliyat gibi diğer tedavilere kıyasla daha az invaziv (cerrahi uygulama gerektirmeyen) ve genellikle diğer tedavilerden daha ucuzdur.