Flebotomi Nedir?

Flebotomi, vende, yani toplardamarda uygulanan bir kan alımı işlemidir. Bu noktada kan bankası için yapılacak olan kan bağışı sırasında da uygulanan bir yöntemdir. Kan bağışı dışında akciğer ödemi ya da kalp yetmezliği gibi farklı rahatsızlıkların tedavi aşamasında da kullanılır. Bu hastalıkların tedavisinde kullanılmasının amacı ise hastada kan dolaşımı için yük durumundaki fazla kanın bu işlemle alınabilmesidir.

Flebotomi, uzman bir doktor kontrolünde tıbbi kurallara göre uygulanan bir işlemdir. Bu noktada flebotomi alanında bilgi ve tecrübe sahibi pratisyen bir hekim ya da hekim harici tıbbi personeller için flebotomi uzmanı denmektedir.

Flebotomi, kişiden kan alınması için kanül ile genel olarak da kol bölgesindeki bir damar üzerinde delinme işlemi olarak ifade edilebilir. Bu prosedürün kendisi ise bir tür intravenöz tedavi amacıyla uygulanan ven ponksiyonu şeklinde bilinmektedir. Bu durumda flebotomi uygulayan kişiye de flebotomi uzmanı ya da diğer bir adıyla flebotomist denilir. Ancak bunun dışında pek çok doktor teknisyen ve hemşire de bu flebotomi işlemini yapabilir. Ayrıca bazı tip kan bozuklukları tedavi aşamasında uygulanan flebotomiler de tıpta “terapötik felobotomiler” şeklinde adlandırılmaktadır.

Flebotomi, kan alma işlemine bağlı bir prosedür olarak karşımıza çıkar. Flebotomi, tıp literatürüne göre “Phlebotomy” terimi ile geçmektedir. Phlebotomy şeklinde geçen bu terim, Latince kökenli bir kelimedir. Phelobotomy, tıbbi bir terim olarak üç ifadeyle açıklanır:

1. Kan alma,
2. Flebotomi, (ven) damar ameliyatı,
3. Toplardamar kesisi. 

Flebotomi Uzmanı Görevleri

Flebotomi uzmanı ya da flebotomist olarak adlandırılan ve flebotomi uygulama bilgi, yeti ve tecrübesine sahip kişilerin bu işlemle ilgili bazı görevleri vardır. Bir flebotomistin ya da flebotomi işlemi uygulamaya yetkisi olan flebotomi uzmanı görevleri şu şekilde sıralanabilir:

• Flebotomi işleminin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştirildiğini belirlemek,
• Hastaya, flebotomi işlemi için kan bağışçısı kayıt formunu eksiksiz doldurtmak,
• Formdaki bilgilerin hasta kimlik bilgileri ile eşleşmesi konusunda gerekli form kontrollerini yapmak,
• Hasta kişinin kan verme işlemine uygunluğunu (nabız, tansiyon, ateş gibi değerlerle) fiziksel açıdan incelemek,
• Hastadan alınacak olan kan işlemi için gerekli kan tüplerini hazır hâle getirmek,
• Damara giriş yapılacak noktayı (yeri), tıbbi açıdan tüm kurallara uygun biçimde hazırlamak,
• Kapalı ve steril bir sistem olan (işlemde kullanılan) kan torbası içerisine aseptik yöntemlerle kan alımını gerçekleştirmek,
• Kan alma aşaması tamamlandığında gerekli kontrolleri sağlamak,
• Kanı önce komponentlerine ayırmak ve sonra uygun şartlarda saklanmasını sağlamak,
• Türlü miktobiyolojik testleri uygulamak ve bu testlerin kayıtlarını oluşturmak,
• Kan alım esnasında meydana gelebilecek komplikasyonları izlemek ve gerektiği zaman bir hekimden daha destek almak.

Flebotomi Nasıl Yapılır?

Flebotomi işlemi, kan bankası için yapılacak kan bağışında yapılan işlem ile aynıdır. Bu flebotomi işleminin ilk anda ortaya çıkan etkisi ise hemoglobin ve hematokritte azalmadır. Flebotomi yapılması, eskiden genellikle de baş ağrıları gibi şikâyetler başta olmak üzere pek çok farklı hastalıkta söz konusu olurdu.

Bugün ise kalp yetmezliği, polisitemi, akciğer ödemi, yükseklik hastalığı ve türlü karaciğer rahatsızlıkları gibi farklı sağlık sorunlarında hâlâ kullanılmaya devam edilen eski bir yöntem olarak bilinir. Bu yöntemin yapılışında esas olan dolaşımda vücuda yük oluşturan fazla kanların alınmasıdır.

Flebotomi işleminin yapılışı, 3 aşamada incelenebilir:

• Flebotomiye Başlamadan Önceki Aşama
• Hastanın Damara Giriş Noktasının Hazırlanma Aşaması
• Flebotomi İşlemi Sonrasında Donörün Bakım Aşaması

Flebotomiye Başlamadan Önceki Aşama

Flebotomiye başlamadan önceki aşama, flebotomi işlemini gerçekleştirecek olan flebotomi uzmanı, ilgili teknisyen ya da hemşiresi tarafından işleme dair takip edilen bazı tıbbi prosedürleri içerir. Flebotomiye başlamadan önceki aşama için takip edilen adımlar şunlardır:

• Donörle konuşulur. Hastaya (donöre) dair kişisel bilgiler, kan bağışçısı kontrol formu üzerinden kontrol edilir.
• Donör kişiye kan bankası otomasyonu sistemindeki numarası verilir ve bu doğrultuda bilgisayar üzerinde kaydı gerçekleştirilir.
• Otomasyon programında bir aksama söz konusu ise kan alma defteri sırasından donöre numara verilir. Bu verilen numara ise ekli olan torbalar üzerine ve bağışçı kontrol formuna kaydedilir.
• Ayrıca eritrosit süspansiyonu açısından ayrılmış olan torba üzerine hem alıcı hem verici adları, kan alma işlem tarihi ve kan için son kullanım tarihi yazılır. Bu süre ise 40 güne işaret etmektedir.
• Son aşamada tüm kayıtlar ve numaralar yeniden kontrol edilir. 
• Donör kişi, kan alma işleminin yapılması amacıyla kan alma koltuklarına yerleştirilir.
• İşleme başlamadan öncesinde kan torbasının bu işlem açısından uygun olup olmadığı test edilir. 

Hastanın Damara Giriş Noktasının Hazırlanma Aşaması

Hastanın damara giriş noktasının hazırlanma aşaması, kan alma işleminin yapılması açısından uygun tıbbi prosedür ve hijyen kurallarına göre yapılmalıdır. Bu aşamada takip edilecek adımlar şunlardır:

• Donöre flebotomi yapılacağında kan alma işlemi, cilt lezyonlarının bulunmadığı bir bölge üzerinden alınmalıdır. Genellikle de antekübital bölge üzerinde, sağlam ve geniş olan bir damardan kan alınması gerekir. Ayrıca flebotomi bölgesi üzerinde herhangi bir şekilde döküntü ya da cilt lezyonu olmaması lazımdır.
• Donörden, kan alınacak taraftaki elini birkaç defa açması ve kapaması istenmektedir. 
• Açma kapama sonrasında bir damar seçilir ve cilt temizlemesi bitene kadar turnike de açık şekilde tutulur.
• %10’luk bir iyodofor kompleksi, merkezden başlar ve dışa doğru şekilde dairesel tipte hareketlerle, bir daha geri merkeze dönülmeyecek biçimde uygulanır. 
• Bu durumda bölge, artık iğnenin girmesi açısından hazır olur.
• Donörün damar yoluna girilmesinin ve numune alınmasının ardından klemp açılır. Sonrasında da kan karıştırma aletinin “start” butonuna basılır.
• Kan verme işlemi boyunca donör kişi, gözlem altına alınır, takip edilir.
• Donörden alınan kanın hacim değeri de kontrol edilmelidir.
• Karıştırıcı cihaz, yeter ölçüde kan aldığı zaman uyarı verir. Ardından kan setinin klempi, uzman tarafından kapatılır, turnike gevşetilir ve çıkarılır. Son olarak ise iğne, hastanın damarından çıkarılır.
• Alınan kan torbası ise laboratuvarda görevli olan bir teknisyene verilir.

Flebotomi Sonrasında Donörün Bakımı

Flebotomi sonrasında donörün bakımı, flebotomi yapılışı için son aşamadır. Bakım aşamasında donörün ve yapılan işlemin sağlığı açısından şu adımlar takip edilmelidir:

• Donör kişinin kan alınan kol kısmı kontrol edilir. 
• Kanama durduğu zaman bası bandı kullanılarak işlem noktası bantlanır.
• Hastanın, kan alım işleminin ardından birkaç dakika kadar yakın takipte tutulması ve kan alma koltuğundan beklemesi sağlanır.
• Donör, doktor gözünde iyi durumda olduğu tespit edilmişse oturmasına müsaade edilir.
• Donör kişi, işlemin yapıldığı yerden ayrılmadan öncesinde meyve suyu içmesi önerilir/sağlanır.
• Ayrıca minimum 10 dakika kadar kan merkezi yerinde kalması sağlanmalıdır.

Flebotomi Seti

Flebotomi seti, flebotomi işlemi kapsamında kan almanın kişiye uygulanabilmesi için gerekli olan tıbbi malzemeleri içermektedir. Buna göre kan alma işlemi sırasında flebotomi uzman ya da teknisyenine gerekecek olan malzemeler, diğer adıyla bu kan alma seti içerisinde bulunur. Set içerisinde donör için iğne göstergesi, kan torbası, vakum torbası, alüminyum folyo gibi işleme dair gerekli tüm tıbbi malzemeler yer almaktadır. Tıbbi malzeme stoklarında genellikle bu set içerisinde 450 ml tekli bir tane kan torbası vardır. Ayrıca bu set dahilindeki tıbbi malzemelerin miyadı ise 2 yıl olarak belirlenir.