Escherichia Coli

Escherichia Coli Nedir?

Bir bakteri türü olan Escherichia coli (E. coli, koli basili) insan bağırsak yolunun normal bir parçasıdır. Ancak aynı zamanda bir patojen olabilmekte, yani insanda hastalık oluşturabilmektedir. Normal sağlıklı bir bağırsak florasındaki diğer bakterilerle ilişkili olarak Escherichia coli yüzde birinden daha az bir orana sahiptir.

İçme suyu ve gıda kontrolünde E. coli bakteri sayısı fekal kontaminasyonun (dışkı kaynaklı bulaşma) bir göstergesi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle Escherichia coli inidikator mikroorganizmalar arasında yer almaktadır.

E. coli bakterileri bağırsaktan vücudun diğer bölgelerine ulaştığı durumlarda çeşitli enfeksiyonlar oluşabilmektedir. Örneğin yanlış tuvalet hijyeni özellikle kadınlarda idrar yolu enfeksiyonunu tetikleyebilmektedir.

Bazı E. coli suşları ayrıca ağızdan alındıklarında (örn. dışkı kontamine gıdalar yoluyla) insanlarda ishal hastalıklarına yol açan toksinler (zehirli maddeler örn. Shiga toksinleri, enterotoksinler) üretmektedir. E. Coli basillerinin farklı suşları (alt türü) bulunmaktadır. Bunlar şunlardır:

• EPEC (enteropatojenik Escherichia coli)
• ETEC (enterotoksik Escherichia coli)
• EIEC (enteroinvaziv Escherichia coli)
• EHEC (enterohemorajik Escherichia coli)
• EAEC (enteroaggregatif Escherichia coli)

E. coli bakterileri araştırmalarda model organizma olarak yaygın olarak kullanılmaktadır. Escherichia coli bu bakteriyi ilk kez tanımlayan doktorun Theodor Escherich'in adını almıştır.

Escherichia coli bakterileri düz, çubuk şeklinde bir görünüme sahiptir. Ayrıca hareket edebilmelerini sağlayan uzun, saç benzeri uzantılara (flagella) sahiptirler. Ek olarak E. coli bakterilerinin yüzeyi bağırsak ve idrar yolunun mukoza zar hücrelerine daha kolay bağlanabilecekleri bir çeşit lifle (fimbria veya pili denir) kaplıdır.

Escherichia Coli Belirtileri Nelerdir?

 Escherichia coli patojeni bağırsak dışında ya da bağırsakta çeşitli enfeksiyonlara neden olabilmektedir. Bağırsak florasından bakteriler normalde bulunmadığı vücut bölgelerine ulaştığında bağırsak dışında enfeksiyon ortaya çıkmaktadır. Örneğin idrar yolu enfeksiyonları (mesane enfeksiyonu gibi) Escherichia coli üretere girdiğinde oluşmaktadır. Bu özellikle tuvalet hijyeni yanlış olduğunda smear enfeksiyonları nedeniyle ortaya çıkabilmektedir. Koli basili ayrıca bağırsak dışında aşağıdaki hastalıklara neden olabilmektedir: 

• Kan zehirlenmesi (sepsis)
• Periton iltihabı (peritonit)
• Safra kanalının iltihabı (kolanjit)
• Apandisit
• Yara enfeksiyonları

Escherichia coli bakterileri bağırsakta enfeksiyona neden olduğunda özellikle ishale yol açabilmektedir. Bazı E. coli suşları (EPEC, EIEC, ETEC, EHEC ve EAEC) bu tür bağırsak enfeksiyonlarının nedenidir. Esas olarak smear enfeksiyonları veya fekal olarak kontamine yiyecekler veya kontamine içme suyu yoluyla bulaşmaktadırlar. "Normal" E. coli bakterilerinin aksine bu tür suşlar hastalığın semptomlarına yol açan özel özelliklere (patojenite faktörleri) sahiptir. Bu gibi patojenite faktörleri örneğin bakterilerin diğer hücrelerle kenetlenmeyi ve hücrelere yapışmayı, hücrelere nüfuz etmeyi veya onları yok etmeyi sağlayan maddeleri içermektedir. 

Escherschia coli enfeksiyon durumunda hastalık belirtileri bakterinin alt türüne göre farklılık göstermektedir. 

• EPEC bakterileri bebeklerde ve kreş çocuklarında ishal salgınına yol açabilmektedir. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde bebek ölümlerinin yaygın bir sebebi olarak bilinmektedir. Ülkemizde daha nadiren görülmektedir. EPEC bakterileri yüzeylerinde "EPEC yapışma faktörüne" sahiptir, bu da bağırsaktaki hücrelere yapışmasını ve hücrelere tam anlamıyla zehirli madde enjekte etmelerini sağlamaktadır. EPEC sulu ishale sebep olmaktadır. Dışkı mikroskobunda lökosit (beyaz kan hücreleri) bulunmamasıyla EIEC ve EHEC’ten ayrımı yapılmaktadır.
• EIEC bakterileri eşlik eden ateş ile sulu kanlı-sümüksü ishale neden olmaktadır. Bakteriler bağırsak mukozasına nüfuz edebilmekte ve ülser benzeri bağırsak iltihabına yol açabilmektedir.
• ETEC bakterileri bağırsakta çok sulu ishale neden olan çeşitli toksinler üretmektedir. Ek olarak kendilerini ince bağırsağın (enterositlerin) özel hücrelerine bağlayabildikleri ve ishal durumunda bağırsaktaki artan hareketle hızla uzaklaştırılmalarını koruyan kolonizasyon faktörleri taşımaktadır. ETEC bakterileri genellikle seyahat edenlerde sıklıkla görülmekte ve turist ishali olarak da bilinmektedir.
• EHEC bakterileri sulu, kanlı ishale (hemorajik kolit) ve özellikle küçük çocuklarda sıklıkla anemi (kansızlık), kan pıhtılaşma bozukluğu ve akut böbrek yetmezliği ile ilişkili hayatı tehdit eden bir komplikasyon olan hemolitik-üremik sendroma (HÜS) yol açabilmektedir.
• EAEC bakterileri genellikle akut (ani başlangıçlı) ve kronik (uzun süreli) sümüksü ishale yol açmaktadır. Bakteriler ince bağırsak duvarına özel bir mekanizma ile bağlanmakta ve bağırsak mukozasının daha fazla mukus (sümük) üretmesine neden olmaktadır. EAEC bakterileri bunu biriktirmek ve böylece kendilerini çok hızlı bir şekilde yok edilmekten korumak için kullanmaktadırlar.

Escherichia Coli Nedenleri Nelerdir?

E. Coli bakterileri genellikle sığır, koyun veya keçi gibi geviş getiren hayvanların bağırsaklarında bulunmaktadır. Bakteriler dışkıya atılmaktadır. Enfeksiyon genellikle sıvı gübre ile kontamine olmuş gıdalar yoluyla oluşmakta (tarlaları döllemek için kullanılan sıvı hayvan dışkısı). Küçük çocuklarda hayvanlarla doğrudan temas da hastalık riski taşımaktadır.

Pastörize edilmemiş süt veya çiğ et gibi belirli yiyecekleri tüketirseniz E. Coli özellikle EHEC enfeksiyonu riski de artmaktadır.

E. Coli enfeksiyonu örneğin içerseniz kirli su içme veya banyo yapma gibi durumlarda bulaşabilmektedir. EHEC ile enfekte olmak için sadece çok az sayıda (yaklaşık 100) bakteri gerekli olmaktadır. Bu yüzden insandan insana bulaşma diğer hastalıklardan daha yaygın olmaktadır. Burada da patojenler dışkıda bulunmakta ve smear enfeksiyonu ve zayıf hijyen nedeniyle bir sonraki kişiye geçmektedir. Enfeksiyon ve hastalığın ilk belirtileri arasındaki süre (EHEC inkübasyon süresi) iki ila on ancak genellikle üç ila dört gün olmaktadır.

Escherichia Coli Teşhisi

Genelde detaylı anamnez (hastanın öyküsü) ve belirtiler ile escherschia coli enfeksiyon teşhisi yapılabilmektedir. Detaylı öykü ve fizik muayeneden sonra doktorunuz E. coli enfeksiyonu için test yapacaktır. Bunun için hastadan kan, idrar veya dışkı örnekleri alınmaktadır. Hekim numuneleri test için bir laboratuvara gönderecektir. Numuneler hastanın ne tür E. coli bakterisine sahip olduğunu belirlemek ve hangi antibiyotiklerin bakteriyi öldürebileceğini test etmek için laboratuvarda incelenmektedir.

Escherichia Coli Tedavisi 

Hastalık genellikle kendi kendini sınırlamaktadır. Bu nedenle elektrolit ve su dengesini dengelemek yeterli olacaktır. Agresif E. coli bakterilerinin neden olduğu hastalıklar sadece semptomatik (belirtilere yönelik) olarak tedavi edilebilir, örneğin ateşi düşüren veya ağrıyı hafifleten ilaçlar kullanılmaktadır. Ancak sıvı ve elektrolit dengesi de desteklenmelidir. Bununla birlikte antibiyotikler çoğunlukla toksin salgılayan E. coli bakterileri için ters etkiye sahiptir. Uzmanlar ilacın sadece patojenleri öldürmekle kalmayıp, içerdikleri zehrin aniden salındığından şüphelenmekte ve bu da HÜS (hemolitik üremik sendrom) gibi hayatı tehdit eden komplikasyon riskini artırmaktadır. Bu sebeple antibiyotik tedavisi genellikle önerilmemektedir. HÜS sonucunda böbrek fonksiyonu bozuk olan hastalar için kanın temizlenmesi diyaliz yoluyla desteklenmelidir.

Escherichia Coli Tedavi Edilmezse

E. Coli enfeksiyonları genellikle kendi kendine düzelmektedir. Ancak ağır ishal vakaları ciddi sıvı ve tuz kaybına neden olabilmektedir. Bunun tedavisi gerçekleşmediği takdirde organ yetmezliğine ve buna bağlı yaşam kaybına neden olabilmektedir. Özellikle EHEC enfeksiyonları kanlı ishale neden olarak hastalarda kansızlık ve ağır böbrek yetmezliğine neden olabilmektedir.

Escherichia Coliye Ne İyi Gelir?

Escherichia coli bakterileri normalde sadece bağırsakta görülmektedir. Bu nedenle yanlış veya yetersiz tuvalet hijyeni, pişmemiş gıdalar, gaita ile kontamine içme suyu ile bulaşabilen Escherichia coli enfeksiyonlarını önlemek istiyorsanız aşağıdaki önlemler oldukça önemli olacaktır:

• Özellikle kadınlar uygun tuvalet hijyenine dikkat etmelidir (daima önden arkaya silinmesi)
• Özellikle tuvalete gittikten sonra, yemek hazırlamadan önce, yemekten önce ellerin yıkanması
• Hayvanlarla sık temas durumunda (örneğin, çiftlik hayvanları, evcil hayvanları) ellerin temas sonrası yıkanması
• Çiğ eti yeterince pişirin. En az on dakika boyunca 70 °C'ye kadar ısıtılmalıdır (varsa E. coli toksinlerini yok edecektir).
• Çiğ sütten kaçının. Ultra yüksek sıcaklık veya pastörize süt ise zararsızdır.
• Yemek hazırlarken, mutfak aletlerinin (örn. Bıçaklar, doğrama tahtaları, ...) veya çiğ etle temas eden ellerin diğer yiyeceklerle veya mutfak gereçleriyle temas etmediğinden emin olun. Bu çapraz kontaminasyonu önleyecektir.

Escherichia Coli İlaçları 

Escherschia coli bir bakteri olmasına rağmen antibiyotik tedavisi şu anda önerilmemektedir. Bunun nedeni antibiyotiklerin bakteriyel atılımı uzatabilmekte ve bakteriyel toksin salınımını artırabilmekte olmasıdır. Bununla birlikte son araştırmalar yüksek doz antibiyotik tedavisinin yararlı olabileceğini düşündürmektedir. Ancak bu durumun daha ileri çalışmalarla kontrol edilmelidir ve henüz net bir kanıt bulunmamaktadır. İshal ayrıca loperamid gibi ishal ilaçlarıyla tedavi edilmemelidir, çünkü bu aynı zamanda bakterilerin dışkıya atılmasını da önlemektedir.

Bu nedenle EHEC tedavisi genellikle semptomatiktir (belirtilere yönelik). Hangi önlemlerin gerekli olduğu hastalığın şiddetine bağlıdır. Genel olarak sıvı ve tuz replasmanı (yerine geri koymak) gereklidir. Hastalar ishal yoluyla potasyum ve sodyum gibi tuzları (elektrolitler) kaybetmektedirler. Bunlar örneğin kalbin, sinirlerin ve kasların işleyişinde önemli rol oynamaktadır.

Bozulmuş böbrek fonksiyonu ayrıca vücuttaki elektrolit seviyelerini de etkilemektedir. Bu nedenle infüzyonlara, tabletlere veya elektrolit tozuna bağlı elektrolit kayıpları telafi edilmektedir. Aynı şey hastaların sıvı dengesi için de geçerli olmaktadır, çünkü hastalar ishale bağlı olarak fazla suyu kaybetmektedirler.

Hamilelikte Escherichia Coli

Hamile kadınlarda idrar yolu enfeksiyonları daha sık görülmektedir. Bunların büzük çoğunluğu E. Coli bakterisinden kaynaklanmaktadır. Hamile kadınların idrar yolları enfeksiyonuna daha duyarlı olmalarının birkaç farklı nedeni bulunmaktadır. Gebelik hormonu progesteronunun kas gevşetici etkisi üreteri (idrar yolu) genişletmekte ve mesane duvarını yumuşatıcı etkisi bulunmaktadır. Bununla birlikte büyüyen uterus (rahim) ile birlikte idrarın böbreklere geri kaçarak toplanmasına ve bakterilerin çoğalmasına neden olabilmektedir. Aynı zamanda mesane daha az idrarı emebilmektedir. Bunun nedeni çünkü çocuğun rahimde büyümekte ve böylece mesaneye baskı yapmasıdır. Tüm bu değişiklikler bakterilerin idrarda çoğalma riskini artırmaktadır.

Bu sistite (mesanenin enfeksiyonu) yol açabilmekte veya bakteriler mesaneden üreterler yoluyla böbreklere göç ederse, erken doğum ve erken doğuma yol açabilen pelvis iltihabına neden olabilmekte.

Bakteriler kan dolaşımına yayılım yaptığı takdirde, bu durum anne ve bebeğin hayatını tehdit edebilmektedir. Bu yüzden hamile kadınlar E. Coli enfeksiyonu şüphesi durumunda aile hekimine veya kadın doğum uzmanına danışmaları ve muayene olmaları önemli olmaktadır.  

Çocuklarda ve Bebeklerde Escherichia Coli

İshalli bağırsak enfeksiyonları gelişmekte olan ülkelerde önemli bir sorun yaratmaktadır. Özellikle çocuklar bu tür enfeksiyonlara karşı hassas olmaktadırlar. Bağışıklık sistemi zayıf olanlarda ise en kötü durumda ölümcül olabilmektedir. Türkiye dahil olmak üzere sanayileşmiş ülkelerde bu tür enfeksiyonlar daha iyi tedavi ve bakım seçenekleri sayesinde nadiren ölüme yol açmaktadır.

Yetişkinlerde EHEC genellikle hafif seyirli olurken, özellikle yaşlı insanlar, bebekler, küçük çocuklar ve bağışıklığı azalmış insanlar özellikle etkilenmektedir. EHEC bakterileri bu bireylerde ciddi bağırsak iltihabını tetiklemektedir. Hastalarda çok ağrılı karın krampları ve kanlı ishal vardır. Ateş de olabilir. Tıpta bu klinik tabloya hemorajik kolitten denilmektedir. Hemorajik kolit kolon iltihabı kanaması anlamına gelmektedir.

EHEC enfeksiyonu sonucunda tehlikeli hemolitik üremik sendrom (HÜS) ortaya çıkabilmektedir. EHEC zehirleri kırmızı kan hücrelerinin ölmesine (hemoliz) neden olmakta ve anemi oluşmaktadır. Bu nedenle hastalar kendilerini zayıf hissetmekte ve oldukça solukturlar. Ayrıca bakteriyel toksinler kan damarı duvarlarına ve trombositlere zarar vermektedirler. Bu durum güçlü bir kanama eğilimine yol açmaktadır.

Sonuç olarak deride küçük mor, kırmızı nokta görünümünde kanamalar (peteşiler) meydana gelmektedir. Ek olarak böbrekler ve bu nedenle sıvı atılımı artık düzgün çalışmamaktadır. Bunun sonucunda etkilenen hastalar suyu öncelikle bacaklarında depolaması nedeniyle ödem oluşmaktadır. Böbrekler tamamen işlevini yitirebilir (akut böbrek yetmezliği). Sonuç olarak kanın temizlenmesi sınırlı olmaktadır. Bilinç bulanıklığı veya kramp nöbetleri görülebilmektedir.

EPEC bebeklerde tipik ishal nedeni olmakta ve genellikle ateşli sulu ishale neden olmaktadır.

Escherichia Coli için Hangi Doktora Gidilir? 

E. Coli enfeksiyonlarında muayene eden doktor genelde hastadan detaylı öykü alarak ve eşlik eden belirtileri göz önüne alarak koymaktadır. Kesin tanı için dışkı örneğinin mikrobiyoloji laboratuvarına gönderilip incelenmesi gerekli olmaktadır. 

Özellikle seyahat sonrası ani başlangıçlı bulantı ve kusmanın eşlik ettiği ishal vakalarında turist ishalinden (EHEC) şüphelenilmektedir. Hasta bu süreçte günde en az 4-5 kez dışkılamaktadır. Karın bölgesinde kramplar, ateş ve şişkinlik gibi belirtiler görülebilir. 

EHEC alt türüne ait enfeksiyon varlığında kanlı dışkılama söz konusu olmaktadır. Bulantının ve kusmanın eşlik ettiği bu gibi durumlarda doktorunuz başta EHEC enfeksiyonundan şüphelenecektir.

Özetle bulantı, kusma, karın bölgesinde kramplar, şişkinlik, huzursuzluk ve ateş gibi belirtilerin eşlik ettiği ishal (günde 4-5 kez dışkılama, sulu veya kanlı) durumunda Escherschia coli enfeksiyon şüphesi bulunmaktadır. Böyle durumlarda aile hekimi tarafından muayene olmanız yeterli olacaktır.