Elisa Testi Nedir?

Enzime bağlı immünosorbent testi (ELISA), immünolojik testler arasında altın standartta kabul edilen bir antikor testidir. Genellikle HIV şüphesiyle uygulanması dolayısıyla Anti-HIV antikor testi olarak da anılan bu test çok hassastır. Antikorlar, antijenler, proteinler, glikoproteinler ve hormonlar dahil olmak üzere birçok bileşeni tespit etmek ve ölçmek için kullanılır. Bu bileşenlerin tespiti, ölçülebilir bir sonuç elde etmek için antikorların ve antijenlerin kompleks hale getirilmesiyle gerçekleştirilir. 

Elisa testi, bir numunede bulunan antijenlerin ve antikorların tespiti için mikrobiyoloji, kan taraması, veterinerlik ve immünoloji dahil olmak üzere birçok uygulamada kullanılan bir biyokimyasal teknik olarak tanımlanır. Bu tarama testi, bitki ve ilaç patolojisinde önemli bir tanı aracı olarak kabul edilmekte ve ayrıca gıda endüstrilerinde kalite kontrol kontrolleri için kullanılır. Elisa testi, hedef antijeni sabitlemek için karakteristik antikorlara bağlıdır. Daha sonra antijen bağlanmasının varlığını ve sayısını işaretlemek için bir tespit sistemi kullanılır.

Elisa testi, genel enzim testlerinin duyarlılığını antikorların özgüllüğü ile birleştiren bir testtir. Bu, antikor veya antijenlerin belirlenmesinden basitçe uygulanan deney yöntemleri ile bu iki maddenin konsantrasyonun ölçülmesi sağlanır. Elisa testi yapılırken beş temel ilke takip edilmekte ve bu ilkeler şunlardır;

1. Birincil antijen veya antikorlar, mikrotitre plaka kuyularını kaplamak için kullanılır.
2. Plaka, bağlanmamış antikoru uzaklaştırmak için yıkanır. Hatalı pozitif sonuçlar, bağlanmamış alanları bloke ederek en aza indirilir (genellikle sığır serum albümeni veya diğer hayvan proteinleri ile)
3. Seçilen bir enzimle konjuge birincil saptama antikorunun eklenmesi yapılır.
4. Bir enzime konjüge edilmiş ikincil antikorun eklenmesi (anti-fare IgG gibi) yapılır. Bu enzimin, pozitif reaksiyonu gösteren renkli bir madde üretmesi için, mevcut herhangi bir substrat ile reaksiyonu izlenir.
5. Sonuçlar bir spektrofotometre (ölçüm cihazı) ile ölçülür. Bazı testler, işlemin her adımında bir renk değişikliği gösteren bir örnek ekleme ve izleme sistemi içerir. Bu, işlemin hangi aşamada kesintiye uğradığını veya reaktifin eklenip eklenmediğini gösterebileceğinden dolayı, otomatik sıvı işleme sistemleri kullanıldığında çok önemli bir durum olabilir.

Elisa Testi Türleri

Bir çeşit protein olan antikor bağışıklık sistemi tarafından üretilmektedir. Bu ü,protein tür antijenlere bağlanan belirli bölgelere sahiptir. Bir antijen bazı yabancı kaynaklardan gelebilen ve bir antikora bağlandığında vücudun bağışıklık sistemi aracılığıyla bir dizi olayı tetikleyen bir proteindir. Bu etkileşim elisa testinde kullanılmaktadır ve yalnızca küçük miktarlarda test numunesiyle bile spesifik protein antikorlarının ve antijenlerinin tanımlanmasına izin vermektedir.

ELISA testi, diğer bağışıklık testlerinin yanı sıra HIV enfeksiyonu, gebelik testleri ve kan tipinin teşhisinde kullanılır. Bu test çok yönlüdür ve tıp uzmanları, diğer karmaşık testlere kıyasla bu testi kolaylıkla uygulayabildiğinden dolayı birçok varyasyonu mevcuttur.

Dört ana Elisa testi türü vardır, bunlar:

• Doğrudan elisa (antijen kaplı plaka; tarama antikoru)
• Dolaylı elisa (antijen kaplı plaka; antijen / antikor tarama)
• Sandviç elisa (antikor kaplı plaka; tarama antijeni)
• Rekabetçi elisa (tarama antikoru)

Doğrudan Elisa Testi: Doğrudan elisa testinde, yalnızca enzim etiketli bir birincil antikor kullanılır, yani ikincil antikorlara ihtiyaç yoktur. Enzim etiketli birincil antikor, plakaya (katı yüzey) hareketsizleştirilmiş hedefe doğrudan bağlanır. Daha sonra, birincil antikora bağlanan enzim, ölçülebilen görünür bir sinyal üretmek için substratı (tepkimelerde işlenen madde) ile reaksiyona girer. Bu şekilde ilgilenilen antijen tespit edilmiş olur.

Dolaylı Elisa Testi: Dolaylı elisa testinde birincil ve ikincil antikorların ikisi de kullanılır. Ancak bu durumda, birincil antikor bir enzimle etiketlenmezken, ikincil antikor bir enzim yardımı ile etiketlenmektedir. Birincil antikor, plakaya hareketsizleştirilmiş antijene bağlanır ve ardından enzim etiketli ikincil antikor, birincil antikora bağlanır. Son olarak, ikincil antikora bağlı enzim, ölçülebilen görünür bir sinyal üretmek için substratı ile reaksiyona girer.

Sandviç Elisa Testi: Sandviç elisa testinde yakalama antikoru bir plakaya alınır ve sonrasında antijeni bağlayabilen ya da yakalayabilen özel bir antijenle birleştirilir. Yine antijen açısından özel, fakat yakalama antikorundan farklı ikinci bir antikor ilave edilir ve antijen adeta sandviç haline dönüştürülür. Bu ikinci antikor ardından, substrat ile reaksiyona sokulur ve reaksiyonu ölçümlenir.

Rekabetçi Elisa Testi: Üç elisa türü ile karşılaştırıldığında, rekabetçi elisa nispeten karmaşıktır. İnhibitör antijen kullanımını içerir ve bu nedenle inhibisyon elisa olarak da bilinir.  Bu test, sandviç elisa ile benzerlikler göstermektedir fakat ikinci antikor eklenmesinin yanında ilave rakip antikorlar veya proteinler içermektedir. Bu, üretilen substrat sinyalinin düşmesine sebep olacağından başarılı olarak yapıldığında oldukça özel sonuçlar sağlayabilir.

Yukarıdaki en yaygın bilinen dört elisa türüne ek olarak, bazı deneylerin çeşitli ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olan elisa türleri de vardır. Bu türler şunlardır:

• Elispot elisa
• Hücre içi elisa
• Nicel ve nitel elisa

Elisa Testi Ne Zaman Yapılır?

Elisa testi, daha kapsamlı testleri uygulamadan önce, genellikle bir tarama aracı olarak kullanılır. Bazı sağlık koşullarının belirtileri veya semptomlarını varsa bu koşullardan herhangi birini dışlamak için bu testin yapılması önerilebilir. Bu testin yapılması tercih edilen elisa testi hastalıkları şunlardır:

• AIDS'e neden olan HIV
• Lyme hastalığı (kene kaynaklı bir hastalık)
• Pernisiyöz anemi (yetersiz B12 kaynaklı alyuvar hastalığı)
• Kayalık dağlar benekli humması (döküntü ile seyreden bir hastalık)
• Rotavirüs
• Skuamöz hücre karsinoması (cildin orta ve dış katmanında cilt kanser türü)
• Frengi
• Toksoplazmoz (tek hücreli mikroorganizma)
• Suçiçeği ve zona hastalığına neden olan varisella-zoster virüsü
• Zika virüsü

Elisa Testi Kullanım Alanları

Elisa tahlilleri birçok tanısal test yapılması için de kullanılmaktadır. Bu testin bazı kullanımları şunları içerebilir:

Kandaki antikorların varlığını tespit ve ölçülmesi

• Otoantikorlar (anti-dsDNA, anti-dsg1, ANA, vb.)
• Bulaşıcı hastalığa karşı antikorlar (antibakteriyel, antiviral, antifungal)
• Hepatit A, B, C, HIV vb.

Tümör belirteçlerinin seviyelerinin tespit ve ölçümü 

• Prostata özgü antijen (PSA)
• Karsinoembriyonik Antijen (CEA)

Hormon seviyelerinin tespit ve ölçülmesi

• Lüteinleştirici hormon
• Foliküler uyarıcı hormon
• Prolaktin
• Testosteron
• İnsan koryonik gonadotropin (hCG)

Hastalık salgınlarının takibi

• Kolera
• HIV
• Grip

Hastalıkların geçmiş durumlarının anlaşılması

• HIV
• Lyme hastalığı
• Hepatit

Bağışlanan kanın olası viral kontaminantlar için taranması

• Anti-HIV-1/2
• Anti-HCV
• HBsAg 

Uyuşturucu bağımlılığının tespiti

• Amfetamin,
• Metamfetamin
• 3,4-metilendioksimethamfetamin
• Kokain
• Benzoilekgonin

Elisa Testi Nasıl Yapılır?

• Elisa testi basit ve anlaşılır bir testtir. Bu testi yaparken öncelikle test yapılacak kişiye, testi isteyen uzmanın neden testi istediğine dair açıklamasının da bulunduğu bir işlem onay formu imzalatılır.  
• Öncelikle, sağlık görevlisi tarafından kolun kan alınacak alanı antiseptik ile temizlenmektedir.
• Ardından, kan alınacak damarı bulmak için kola bir turnike veya bant uygulanır. Daha sonra, damarlardan birinden bir iğne yardımı ile kan alınır. 
• Elisa testi yapmak için yeterli kan alındığında iğne çıkarılacak, alındığı yere kanama yapmaması için küçük bir bant yapıştırılır. Bunun yanında kan akışını azaltmak için iğnenin yerleştirildiği yerde birkaç dakika boyunca basınç uygulanması faydalıdır.  Bu prosedür nispeten ağrısız olur, ancak yapıldıktan sonra o bölgede biraz sızlama hissedilebilir.
• Alınan kan örneği analiz için laboratuvara gönderilir ve burada numune test edilen durumla ilgili spesifik antijeni içeren bir petri kabına eklenir. Kan şayet antijene cevap olarak antikor üretmişse, ikisi de bağlanır.  
• Petri kabına bir enzim eklenerek, kanın ve antijenin nasıl tepki verdiği analiz edilir. Şayet içerik renk değiştirirse test pozitif çıkmış demektir. 
• Enzimin ne kadar renk değişikliğe neden olduğu, test edenin antikorun varlığını ve miktarını belirlemesini sağlar.

Elisa Testinin Avantajları

Elisa, diğer biyokimyasal tekniklere kıyasla birçok avantaja sahiptir. Bu avantajlar aşağıdaki şekilde sıralanabilir;

• Duyarlılığı ve özgüllüğü yüksek olduğu için sıklıkla tercih edilen bir testtir
• Radyoimmunoassay (RIA) testleri gibi diğer tekniklere kıyasla daha fazla doğruluk sunar.
• Genellikle 96 oyuklu mikroplaka formatındadır, bu nedenle gerekirse daha küçük çalışmalar gerçekleştirilebilir. 
• Sonuçlar genellikle 3 saatten kısa sürede elde edilir. 
• Bu test radyoizotoplar veya maliyetli radyasyon sayaçları gerektirmez.  Dolayısıyla maliyeti düşük bir testtir.
• Elisa testleri antijenleri ve antikorları test edebildiğinden, dünyanın her yerinden tıp uzmanları tarafından esnek araçlar olarak kabul edilirler.
• HIV dahil enfeksiyon belirteçlerini tespit etmek için kan taraması için uygundur. 
• Kullanımı basittir. 
• Herhangi bir karmaşık numune ön işlemi olmadan eşzamanlı analiz yapılmasını sağlar.
• Radyoaktif maddelerin ve büyük miktarlarda organik çözücülerin kullanımının önlenmesi sayesinde çevre dostu ve güvenlidir.

Elisa Testinin Riskleri

Kanın alınmasıyla ilgili çok az risk vardır. Damarlar ve arterler kişiden kişiye ve vücudun bir tarafından diğerine değişir. Bazı kişilerde kan almak diğerine göre daha zor olabilir. Kan alınmasıyla ilişkili riskler azdır, ancak şunları içerebilir:

• Aşırı kanama
• Bayılma veya baş dönmesi hissi
• Damarları bulmak için kolun birden fazla yerine iğne batırılması
• Morarma yani hematom (deri altında biriken kan) 
• Enfeksiyon (cilt kırıldığında küçük bir risk)

Eğer kişi geçmişte kan verme konusunda sorun yaşadıysa, işlem yapılan alan kolayca çürüyorsa veya hemofili gibi bir kanama bozukluğu varsa, elisa testi öncesi uzmana bildirmesi önemlidir.

Elisa Testi Nerede Yapılır?

Elisa testleri mikro ve makro pek çok yöntemle birlikte kullanılabilir. Bu ek yöntemler genellikle PCR ve Western Blot olmaktadır. Bu nedenle, elisa testinin uygulanması için sağlık kuruluşlarının yeterli donanımı ve tecrübeli uzman hekimi bulundurması gereklidir. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş laboratuvar ve hastanelerde elisa testi yapılmaktadır.

Devlet hastanelerinde, uzman hekimin ihtiyaç duyması halinde elisa testi olarak uygulanmaktadır.

Elisa Testi Normal Sonuçları

• Aşılanmamış kişilerde elisa testi normal sonuçları < 5 mIU/ml (negatif),
• Aşılanmış kişilerde elisa testi normal sonuçları ≥12 mIU/ml (pozitif) olması gerekir.

Bazı kişilerin test sonuçları 100 veya 1000 değerlerinin altı ve üstü değerler olabilir. Normal seviyeler 100-1000 arası kabul edildiği için bu belirsizlik olarak kabul edilir ve bu bireyin o virüse karşı bağışıklık geliştirdiği şeklinde yorumlanır.

Test sonuçlarının nasıl raporlandığı ise, analizi yapan laboratuvara göre değişirken, aynı zamanda test edilmekte olunan duruma da bağlıdır.  Test sonuçlarında yanlış pozitif ve yanlış negatif değerler olabilir. Yanlış pozitif sonuç, gerçekte olmadığı halde bir koşulun varlığını gösterirken, yanlış negatif sonuç, gerçekte olduğu halde o sağlık koşulunun olmadığını gösterir. Bu nedenle, elisa testinin birkaç hafta içinde tekrarlanması istenebilir. Bunun yanında uzman tarafından durumu doğrulamak veya dışlamak için daha hassas testler istenebilir.