Dalak Büyümesi

Kusurlu kan hücrelerini temizleyen dalağın büyüyerek normal kan hücrelerini de temizlemeye başlaması olup büyümenin durmasını sağlayıcı tedaviler uygulanır.

Dalak Büyümesi Nedir?

Splenomegali, dalağın büyümesi anlamına gelir. Sol göğüs kafesinin altında, mide arkasında yer alan bir organdır. Kanı filtreler ve eski veya kusurlu kırmızı kan hücreleri (eritrositler) gibi anormal hücreleri temizler.

Antikorlar ve lenfositler dâhil olmak üzere bağışıklık sisteminin hastalıklarla mücadele bileşenlerini üretir. Ayrıca, dolaşan trombositlerin (vücutta kanın pıhtılaşmasını sağlayan hücre parçacıkları) yaklaşık üçte biri dalakta depolanır.

Normal boyutlu dalak mide, kalın bağırsak ve sol böbreğe bitişiktir. Normal büyüklükte bir dalak, dikey uzunlukta 11 cm'dir. 11 cm ila 20 cm'lik bir uzunluk dalak büyümesini gösterir ve 20 santimden büyük bir uzunluk şiddetli dalak büyümesini gösterir. Sağlıklı yetişkin dalağın normal ağırlığı 70 g ila 200 g arasında değişim gösterebilir. Bununla birlikte, çeşitli bozukluklar dalağın bazen 500 g veya daha fazla büyümesine neden olabilir.

Normal boyuttaki dalak yetişkinlerde genellikle muayene sırasında ele gelmez. Bununla birlikte, vücut duruşu ve göğüs duvarındaki farklılıklar nedeniyle ele gelebilir. Dalak büyümesi; ultrason, bilgisayarlı tomografi görüntüleme veya MRI kullanılarak klinik veya radyografik olarak teşhis edilebilir.

Dalak büyümesi ani bir hastalık nedeniyle geçici bir durum olabilir veya altta yatan ciddi bir hastalığa bağlı olabilir. Enfeksiyonlar, karaciğer hastalığı ve bazı kanserler gibi birçok hastalık, dalak büyümesine neden olabilir.

Toplum arasında dalak şişmesi olarak bilinen durumsa bazı tekrarlanan hareketlere bağlı olarak, koşarken dalağın olduğu bölgede ağrı hissetmektir. Bu bir hastalık değil, hareketler sonucu bölgedeki iç organların geçici olarak etkilenmesidir. Isınma ve soğuma hareketleri bunu engeller.

Dalak Büyümesi Belirtileri

Dalak büyümesi bazı durumlarda belirtilere neden olmaz.

Olduğunda genellikle aşağıdaki şikâyetler ortaya çıkar:

  • Dalak büyümesi ile ilişkili en yaygın fiziksel belirti belirsiz karın rahatsızlığıdır.
  • Hastalar sol üst karın ağrısından veya sol omuzdaki ağrıdan şikâyet edebilirler.
  • Mideye basan büyümüş dalak nedeniyle az miktarda yemek yemekle veya hiç yemek yemeden bile doygun hissetmek, karın şişkinliği, hazımsızlık görülebilir.

Yaygın olarak, hastalar altta yatan hastalığa bağlı dalak büyümesine neden olan belirtilerle başvururlar:

  • Zayıflık, kilo kaybı ve gece terlemeleri gibi semptomlar malign hastalığı (kanser) göstermektedir.
  • Akut enfeksiyon nedeniyle dalak büyümesi olan hastalar ateş, katılık, genel halsizlik ile başvurabilir.
  • Altta yatan karaciğer hastalığı olan hastalar alkol kötüye kullanımı veya hepatit ile ilgili semptomlar gösterebilir.
  • Anemi (kansızlık), kolay morarma, kanama belirtileri, altta yatan hemolitik sürece bağlı olarak dalak büyümesini gösterebilir.
  • Ani şiddetli ağrı, dalak yırtılmasını gösterir.

Dalak Büyümesi Nedenleri

Dalak büyümesinin birçok farklı nedeni olabilir.

En yaygın nedenleri şunlardır:

Dalak genişlemesinin altında yatan mekanizma nedene göre değişir. Akut bulaşıcı hastalık durumunda, dalak virüs, bakteri, parazit gibi maddelerin temizlenmesi ve antikorların (antijenleri zararsız hale getiren madde) üretilmesinde daha fazla çalışma yapar ve dalakta bulunan enfeksiyona karşı vücutta rol oynayan hücrelerin sayısını arttırır. Bu artmış bağışıklık fonksiyonları dalak büyümesine neden olabilir.

Karaciğer hastalığı ve tıkanıklık durumunda, altta yatan hastalık konjestif dalak büyümesine (kanın dalak içinde birikmesi ile büyümesine) neden olan artmış toplar damar basıncına neden olur.

Kemik iliği bozuklukları kanın kemik iliği dışındaki organlarda üretilmesi, dalak büyümesine (infiltratif splenomegali) neden olabilir. Hemolitik anemiler gibi kan hücrelerinin hızla parçalanmasına neden olan herhangi bir durum, dalağa büyük bir yük bindirebilir ve büyümesine neden olabilir.

Dalak Büyümesi Teşhisi

Dalak büyümesi genellikle fizik muayene sırasında, hasta derin nefes almışken tespit edilir. Normalde bir kişiyi muayene ederken dalak hissedilmez, ele gelmez. Dalak büyüdükçe karnın sol üst çeyreğinden göbek deliğine doğru büyür ve muayene sırasında karın bölgesinin sol üst kısmında, kaburgaların bittiği noktadan itibaren 2 cm’e kadar dalak ele gelir. Hatta daha ciddi dalak büyümesinde (masif splenomegali), karnın orta kısmına kadar bile ele gelebilir. 

Bazen doktor dalağı daha iyi hissetmek için hastadan sağ tarafına dönmesini isteyebilir. Obez hastalarda büyümüş dalak hissedilmeyebilir. Bununla birlikte, bazı insanlarda (özellikle çocuklarda veya zayıf yetişkinlerde) bazen muayene sırasında dalak büyümesi olmadan bile sağlıklı, normal boyutlu bir dalak hissedilebilir.

Dalak büyümesini doğrulamak ve altta yatan nedeni bulmak için bazı testler gereklidir:

  • Tam kan sayımı (CBC) gibi kan testleri kırmızı kan hücresi, beyaz kan hücresi ve trombosit sayısını kontrol etmek için yapılır.
  • Ultrasonografi (USG) doğruluğu ve düşük maliyeti nedeniyle tercih edilen testtir, dalağın boyutunu ve diğer organları iteleyip itelemediğini belirlemeye yardımcı olmak için kullanılır.
  • Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) veya bilgisayarlı tomografi (BTtaraması dalaktan kan akışını izleyebilmek için gerekebilir. BT ve MRG organın kıvamı hakkında daha fazla ayrıntı verebilir.
  • Bazen dalak büyümesinin nedenini bulmak için daha fazla teste ihtiyaç olabilir. Klinik olarak şüphelenilen nedenler uygun testlerle doğrulanmalıdır. Hiçbir neden bulunamıyorsa, öncelikle gizli bir enfeksiyon araştırılmalıdır, çünkü erken tedavi, enfeksiyonun sonucunu diğer dalak büyümesi nedenlerinden daha fazla etkiler. Bu durum için tam kan sayımı (CBC), kan kültürleri, kemik iliği testi düşünülmelidir.
  • Kan kültürleri; kandaki bakteri, maya ve diğer mikroorganizmaları kontrol eden bir testtir. Bu patojenlerin kan dolaşımında olması, bakteriyemi olarak bilinen bir kan enfeksiyonunun işareti olabilir.
  • Kemik iliği testi; kemik iliği aspirasyonu ve biyopsisini içeren test grubudur. Kemik iliğinin sağlıklı olup olmadığını ve normal miktarda kan hücresi yapıp yapmadığını gösterebilir. Doktorlar bu prosedürleri, bazı kanserler ve bilinmeyen ateşleri de içeren kan ve kemik iliği hastalıklarını teşhis etmek ve izlemek için kullanırlar. Hem sıvı hem de katı kemik iliği örnekleri genellikle kalça kemiğinden alınır. Bir kesi ile kemiğe bir iğne sokulur. Acı ve ağrı hissetmemek için testten önce genel veya lokal anestezi uygulanır.
  • Hastanın dalak büyümesine ait semptomları dışında hiçbir belirtisi yoksa ve enfeksiyon düşünülmüyorsa testler; CBC, periferik kan yayması, karaciğer testleri ve abdominal BT'yi içerir.

Dalak Büyümesi Tedavisi

Dalak büyümesi altta yatan bir hastalığa bağlı olduğundan tedavisi, altta yatan hastalığın tedavisini ve hastayı dalak büyümesinin komplikasyonlarından korumayı hedefler. Herhangi bir nedenden dolayı dalağı büyüyen hastalar dalak yırtılması riski altındadır ve hastayı karın travmasından korumak için daha fazla dikkat gösterilmelidir.

Dalak büyümesinde altta yatan nedeninin tedavisi ile hasta normal, sağlıklı bir yaşam sürmeye devam edebilir.

Semptomu olmayan bir hastada dalak büyümesi şiddetli (masif) denilen boyutlara ulaşmadıkça tedaviye ihtiyaç duymaz. Hastalığın seyri büyük ölçüde altta yatan başka bir hastalık durumuna bağlıdır.

Dalak büyümesi varsa ancak herhangi bir semptom yoksa ve nedeni bulunamıyorsa, doktorunuz dikkatli beklemeyi önerebilir. 6 ila 12 ay içinde yeniden değerlendirme için doktorunuzu görmeniz veya herhangi bir semptom gelişirse daha erken gitmeniz gerekecektir.

Bazı durumlarda, dalağın ameliyatla çıkarılması (splenektomi) tedavinin bir parçası olabilir. Örneğin, kalıtsal sferositozda (kırmızı kan hücrelerinin anormal olduğu ve içbükey disk şekli yerine bir küre gibi şekillendiği bir durum), anormal kırmızı kan hücreleri yok edilir, bu da anemi ve dalak büyümesine neden olur.

Splenektomi, yok edilen kırmızı kan hücrelerinin sayısını sınırlar ve hastalığın tedavisine yardımcı olur.

Dalak Büyümesi Tedavi Edilmezse Ne Olur?

Dalak büyümesi, göğüs kafesinin korunmasının ötesinde büyüdüğü için yaralanma (rüptüre olma) riski artar. Küçük bir yaralanma yırtılmasına ve kanamasına neden olabilir. Dalak yaralanmaları genellikle gözlemle tedavi edilir, ancak bazen dalak yırtılmaları, dalağı çıkarmak için ameliyat gerektiren hayatı tehdit eden iç kanamaya neden olabilir.

Her türlü kan hücresi dalak büyümesi sonrasında sıkışabilir ve kanda sayıca azalma gösterir.  Anemi (düşük kırmızı kan hücre sayısı) zayıflık, yorgunluk, baş dönmesi, nefes darlığı ve göğüs ağrısına neden olabilir.

Düşük trombosit sayısı artmış kanama riski ile ilişkili olabilir. Lökopeni (düşük beyaz kan hücresi sayısı), artan enfeksiyon riski ile ilişkili olabilir.  Bu nedenle dalak büyümesi, dolaylı olarak dalak büyümesine yol açan nedenin tedavisi olası komplikasyonların gelişmemesi için önem arz etmektedir.

Dalak Büyümesine Ne İyi Gelir?

Dalak büyümesinden şüpheleniyorsanız tıbbi yardım almalısınız. Vakaların çoğu doktor desteği gerektirir. Dalak büyümesini tersine çevirebilecek tıbbi olmayan herhangi bir uygulama yoktur. Bunu önlemek için olası hastalıkların tedavisini zamanında gerçekleştirmek önem taşır. Özellikle enfeksiyon hastalıkları dikkate alınabilir ve gerekirse aşılar yaptırılabilir.

Dalak Büyümesine Ne İyi Gelmez?

Dalak düzensiz beslenme alışkanlıklarına duyarlıdır. Kahvaltıyı atlayarak, bol veya geç akşam yemekleri yemek sağlıksızdır. Ya da öğünleri atıştırmalıklarla geçirmek de benzer bir sonuç doğurur. Dalak ile ilgili bir sorununuz varda alkolden uzak durmalısınız. Aynı şekilde fazla yağlı veya fazla şekerli beslenme dalak için iyi değildir.

Dalak Büyümesi İlaçları

Burada verilen herhangi bir tıbbi bilgi, yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu nedenle mutlaka bir doktor tarafından reçete edilmeden ilaç veya farklı bir tedavi kullanmamalısınız.

Dalak büyümesinin nedeni bir enfeksiyon ise, doktor enfeksiyona neden olan bakteriye bağlı olarak antibiyotik reçete edebilir. Dalak büyümesine neden olan enfeksiyona bakteriler neden oluyorsa, antibiyotikler yardımcı olabilir. Bir virüs neden olduysa, enfeksiyoz mononükleoz hastalığında olduğu gibi, antibiyotikler yardımcı olmaz. Dalak büyümesine neden olan durum ilaçla tedavi edilebiliyorsa ilaçlar kullanılır.

Dalak Büyümesi Ameliyatı

Dalak büyümesi, ciddi komplikasyonlara neden olursa veya nedeni tanımlanamıyor, tedavi edilemiyorsa, dalağın cerrahi olarak çıkarılması (splenektomi) bir seçenek olabilir. Sürekli veya kritik vakalarda, cerrahi iyileşme için en iyi umudu sunabilir.

Dalak olmadan da aktif bir hayat yaşanabilir, ancak dalağın çıkarılmasından sonra ciddi ve hatta hayatı tehdit eden enfeksiyonlara yakalanma olasılığı daha yüksektir. Splenektomi ameliyatından sonra, bazı adımlar enfeksiyon riskini azaltmaya yardımcı olabilir, örneğin:

  • Splenektomi öncesi ve sonrası bir dizi aşı yaptırmak gerekir. Bunlar arasında zatürre, menenjit ve kan, kemik ve eklem enfeksiyonlarına karşı koruma sağlayan pnömokok, meningokok ve hemofilus influenzae tip b (Hib) aşıları bulunur. Ameliyattan sonra her beş yılda bir pnömokok aşısına ihtiyacınız olacaktır.
  • Sıtma gibi bazı hastalıkların yaygın olduğu dünyanın bazı bölgelerine seyahatten kaçınmak gerekir.

Hamilelikte Dalak Büyümesi

Gebeliğin ve doğumun bir komplikasyonu olarak dalağın büyümesi, oldukça nadirdir ve hem anne hem de bebek için artan risk ile ilişkilidir. Normal hamilelik sırasında dalak kayda değer bir büyümeye maruz kalmaz. Hamilelik sırasındaki herhangi bir dalak büyümesi, genellikle önceden var olan hastalığa bağlı olabilir.

800 gr ağırlığa kadar orta derecede büyümüş bir dalak hamilelikte rahatsız edici olmayabilir ancak 1000 gr veya daha büyük bir dalak, bir miktar sorun oluşturabilir ve büyüyen bir rahim için bir engel ortaya çıkarabilir. Ek olarak, hamilelik önceden var olan hastalığı tehlikeli hale getirebilecek bir faktör olabilir ve bunun sonucu olarak dalak büyüyebilir. Bu gibi ciddi durumlarda splenektomi operasyonu ile yapılan ön tıbbi tedavi ve transfüzyon iyi bir tedavidir.

Çocuklarda Dalak Büyümesi

Yeni doğanların üçte biri ve çocukların onda biri normal, ele gelen dalağa sahip olabilir. Fakat bunun için de bazı sınırlamalar vardır. Anormal olarak dalak büyümesi altta yatan patolojik süreci gösterir ve araştırma gerektirir. Dalak büyümesi süreçleri enfeksiyonları, bağışıklık sistemini veya kan hücrelerinin yıkımını içerebilir. Bu ek olarak tıkanıklığa veya kanın geri akışına bağlı dalak içine kanama olması görülebilir. Dalağın büyümesinde etken iyi huylu veya kötü huylu kanserler olabilir.

Çocuklarda dalak büyümesinin en yaygın tetikleyicileri enfeksiyon, bağışıklık bozuklukları veya anormal kan hücrelerinin aşırı yıkımı (yani hemoliz) olarak kategorize edilebilir. Enfeksiyona bağlı büyüme, çocuklarda çoğu dalak büyümesinin nedenidir. Viral enfeksiyonlar en sık görülen suçlulardır ve ilişkili dalak büyümesi genellikle geçicidir ve sadece hafif ila orta şiddettedir. Çocukluk çağının en tipik viral hastalıkları en sık nedenlerdir.

Dalak büyümesi, kanseri gösteren bir işaret olabilir. Akut lenfoblastik lösemili çocukların yarısında dalak büyümesi vardır. Dalak büyümesi ayrıca Hodgkin dışı lenfoma, Hodgkin hastalığı ve akut veya kronik miyeloid lösemide sık görülen bir bulgudur.

Çocukta dalak büyümesine eşlik edebilecek bulgular:

  • Gelişmeme, kötü görünüm
  • Solgunluk
  • Ciltte nokta biçiminde kanamalar
  • Sarılık (örneğin, hemolitik anemi veya karaciğer hastalığına bağlı)
  • Kaşıntı (örn. Karaciğer fonksiyon bozukluğu, Hodgkin lenfoma nedeniyle)
  • Döküntüler
  • Egzama benzeri döküntü
  • Baş, gözler, kulaklar, burun ve boğaz şikayetleri
  • Solunum ve kalp-damar bulguları
  • Nefes darlığı, yorgunluk (örn., Anemi veya konjestif kalp yetmezliği nedeniyle)
  • Karın hassasiyeti
  • Eklem ağrısı
  • Kötü kemik büyümesi
  • Kemik ağrısı

Bebeklerde Dalak Büyümesi

Dalak normal yeni doğanların %30'unda ve bir yaşındaki çocukların %10'unda hissedilir. Ayrıca normal büyük çocukların ve ergenlerin %1'inde de hissedilebilir. Dalak büyümesi normal boyutunun 2-3 katı olana kadar ele gelmeyebilir. Normal bir dalağın büyükmüş gibi ele gelme nedenleri arasında pozisyon değişikliği ve aşırı havalı akciğerler tarafından aşağı itilmesi bulunur. Dalak muayenesi sırasında çocuk sırtüstü ya da sağ tarafına yatmalıdır.

Dalak Büyümesi için Hangi Doktora Gidilir?

Sol üst karnınızda ağrı varsa, özellikle şiddetli ise veya derin bir nefes aldığınızda ağrı kötüleşirse veya yukarıda bahsedilen belirtileri yaşadığınızı düşünüyorsanız bir İç Hastalıkları (Dahiliye) bölümüne veya Genel Cerrahi bölümüne başvurabilirsiniz. Dalak büyümesi hematolojik bir nedenden kaynaklanıyorsa eğer doktor tarafından Hematoloji bölümüne başvurmanız önerilebilir.

Makaleyi faydalı buldun mu?
7
0
Makeleyi Paylaşın

Dalak büyümesi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular

Dalak Büyümesi Nasıl Önlenir?

Dalak büyümesinin yaygın sebebi ağır enfeksiyonlardır. Bunlardan korunmak ve aşılanmak riskleri azaltabilir. Fakat altta yatan her hastalık için bir önlem bulunmaz. Dalak büyümesinin tedavisi altta yatan duruma bağlıdır. Örneğin, radyoterapi ve kemoterapi dalak büyümesine neden olabilen kanserleri tedavi etmek için kullanılabilirken, talasemiyi yönetmek için düzenli kan nakli gereklidir. Altta yatan hastalık düzeltildiği ölçüde dalağın eski, sağlıklı boyutlarını alabilmesi mümkündür.

Bunun dışında nedeni bilinmeyen veya tedaviye yanıt alınamayan durumlarda dalak yırtılması riski vardır ve bu hayatı tehdit edicidir. Bu gibi durumlarda splenektomi denilen, ameliyat ile dalağın alınması işlemi hayat kurtarıcıdır.

Int. Dr. Aycan Karagöz

Dalak Büyümesi Ağrı Yapar Mı?

 Dalak büyümesi ile ilişkili en yaygın fiziksel belirti belirsiz karın rahatsızlığıdır. Hastalar sol üst karın ağrısından veya sol omuzdaki ağrıdan şikâyet edebilirler. Büyümenin durumuna bağlı olarak buna iştahsızlık ve çabuk doyma da eşlik edebilir.

Int. Dr. Aycan Karagöz